Aλλο ένα κορονο-καλοκαίρι είναι αυτό που περνάμε, το τρίτο στη σειρά, με το εφετινό θερινό «πανδημικό δελτίο» να έχει τις δικές του κύριες… ειδήσεις που διαφοροποιούνται σε κάποια σημεία από εκείνες των προηγούμενων ετών (πλήρως λογικό σε μια εξελισσόμενη πανδημική κατάσταση, όπως καλά έχουμε μάθει πλέον): αυτό το καλοκαίρι λοιπόν «πρωταγωνίστριες» είναι οι νέες υποπαραλλαγές της Ομικρον – και κυρίως η ΒΑ.5 – που σαρώνουν διεθνώς αλλά και στη χώρα μας και οι οποίες δείχνουν αυξημένη ικανότητα διαφυγής από τα εμβόλια.
«Πρωταγωνιστούν» επίσης η έλλειψη προληπτικών μέτρων (για πρώτη… καλοκαιρινή φορά), η αύξηση και πάλι των κρουσμάτων αλλά και των θανάτων και η μόνιμη αγωνία για το τι μέλλει γενέσθαι τους επόμενους μήνες.
Συγκεκριμένη στόχευση
Ευλόγως κάποιος αναρωτιέται γιατί συμβαίνουν όλα αυτά, γιατί η πανδημία δείχνει να μην τελειώνει ποτέ ενώ έχουμε εδώ και τόσο καιρό στα χέρια μας τα εμβόλια τα οποία αναμέναμε επί μακρόν ως «μάννα εξ (επιστημονικού) ουρανού». Διότι είναι σαφές πλέον, με βάση τους ειδήμονες, ότι τα εμβόλια δεν είναι τέλεια, χωρίς αυτό να αλλάζει ότι έχουν αποδειχθεί σωτήρια: προστατεύουν από τη σοβαρή νόσηση και τον θάνατο, όχι όμως και από τις μολύνσεις – και βέβαια για να μας προστατεύσουν τα εμβόλια πρέπει να τα… κάνουμε, και μέρος του πληθυσμού παραμένει ανεμβολίαστο ακόμη και σε ό,τι αφορά τον βασικό εμβολιασμό.
Παράλληλα καθώς ο ιός συνεχώς εξελίσσεται και μεταλλάσσεται, τα εμβόλια (ακόμη και τα επικαιροποιημένα που αναμένουμε τους επόμενους μήνες) βρίσκονται – και θα βρίσκονται – πάντα στο κυνήγι του, χωρίς κανένας να μπορεί να προβλέψει μάλιστα με βεβαιότητα ποια θα είναι η επόμενη κίνησή του.
Ετσι δεν είναι τυχαίο ότι η επιστημονική συζήτηση αλλά και η έρευνα ολοένα και περισσότερων επιστημονικών ομάδων στρέφεται προς την ανάπτυξη εμβολίων που θα στοχεύουν τον άκρως «ευέλικτο» SARS-CoV-2 σε ένα σταθερό σημείο του το οποίο θα είναι κοινό με άλλους «συγγενείς» του.
Τι σημαίνει πρακτικά αυτό; Ενα εμβόλιο για πολλούς κοροναϊούς (και τις παραλλαγές τους, υπάρχουσες και μελλοντικές). Ο δρόμος βέβαια προς ένα τέτοιο «καθολικό» κορωνο-εμβόλιο φαίνεται να είναι μακρύς και δύσκολος, υπογραμμίζουν οι ειδικοί. Και αυτό διότι η οικογένεια των κορωνοϊών αποτελείται από ιούς συγγενείς μεν αλλά με διαφορές-«κλειδιά» μεταξύ τους, οι οποίοι συχνά μεταλλάσσονται. Για αυτόν τον λόγο άλλωστε οι άνθρωποι μολύνονται ξανά και ξανά με κορωνοϊούς του κοινού κρυολογήματος ή εμφανίζουν επαναλοιμώξεις με διαφορετικές παραλλαγές του SARS-CoV-2.
Η παράκαμψη με την υπομονάδα S2
Τώρα όμως μια ομάδα του Ινστιτούτου Crick στο Λονδίνο υπό έναν έλληνα επιστήμονα, τον έγκριτο ανοσολόγο, ρετροϊολόγο, επικεφαλής του Εργαστηρίου Ρετροϊικής Ανοσολογίας στο Ινστιτούτο Crick και καθηγητή Ρετροϊoλογίας στο Imperial College του Λονδίνου δρα Γεώργιο Κασσιώτη, φαίνεται να βρήκε μια καλή «παράκαμψη» ώστε να φθάσουμε ταχύτερα στο τέλος του δρόμου του οποίου η πινακίδα δείχνει το pan-corona εμβόλιο.
Οπως ανέφεραν οι ερευνητές με δημοσίευσή τους πριν από μερικές ημέρες (συγκεκριμένα στις 27 Ιουλίου) στην επιθεώρηση «Science Translational Medicine», ανακάλυψαν ότι μια συγκεκριμένη περιοχή της πρωτεΐνης-ακίδας του SARS-CoV-2 αποτελεί υποσχόμενο στόχο για το καθολικό εμβόλιο ενάντια στους κορωνοϊούς. Μάλιστα πειράματα σε ποντίκια έδειξαν ότι η στόχευση αυτής της περιοχής που ονομάζεται υπομονάδα S2 προσφέρει προστασία ενάντια σε πολλές παραλλαγές του SARS-CoV-2 καθώς και ενάντια σε κοροναϊούς που προκαλούν κοινό κρυολόγημα και ελπίζεται ότι θα αποτελέσει το «διαβατήριο» για την καλύτερη προετοιμασία μας ενάντια σε μελλοντικές πανδημίες.
Ενα καθολικό εμβόλιο για τους κοροναϊούς χρειάζεται να επάγει την παραγωγή αντισωμάτων που θα αναγνωρίζουν και θα εξουδετερώνουν πολλούς και διαφορετικούς ιούς της συγκεκριμένης οικογένειας, αποτρέποντάς τους από το να εισέρχονται στα κύτταρα του ξενιστή και να πολλαπλασιάζονται εντός τους.
Στη νέα μελέτη τους οι ερευνητές του Ινστιτούτου Crick εξέτασαν αν αντισώματα που στοχεύουν την περιοχή S2 της πρωτεΐνης-ακίδας του SARS-CoV-2 μπορούν να εξουδετερώσουν και άλλους κορωνοϊούς. Να σημειώσουμε σε αυτό το σημείο ότι η πρωτεΐνη-ακίδα του SARS-CoV-2 αποτελείται από δύο υπομονάδες, την S1 και την S2.
Η υπομονάδα S1 περιέχει την περιοχή δέσμευσης της ιικής πρωτεΐνης, δηλαδή του σημείου που μεσολαβεί στη σύνδεση του ιού με την επιφανειακή πρωτεΐνη (κυρίως την πρωτεΐνη ACE2) στα κύτταρα-στόχους του ανθρώπου. Η υπομονάδα S2 επιτρέπει τη σύντηξη της ιικής μεμβράνης με την κυτταρική μεμβράνη του ξενιστή και είναι ιδιαίτερα διατηρημένη μεταξύ των διαφόρων στελεχών του ιού.
Η πρώτη «συνάντηση» με τη σταθερή S2
Εξ ου και η ομάδα επικεντρώθηκε στη «σταθερή» S2, όπως ανέφερε στο ΒΗΜΑ-Science o δρ Κασσιώτης. «»Πέσαμε» επάνω στην S2 στην αρχή της πανδημίας όταν δημιουργούσαμε συστοιχίες αντισωμάτων για μελέτη του SARS-CoV-2. Είχαμε τότε παρατηρήσει ότι προπανδημικός ορός του αίματος εμφάνιζε διασταυρούμενη αντίδραση με τον SARS-CoV-2 – γεγονός που με απλά λόγια σήμαινε ότι ο οργανισμός πολύ λίγων ενηλίκων αλλά ταυτοχρόνως πολλών παιδιών μπορούσε να αναγνωρίσει τον νέο τότε ιό χωρίς να έχει «ξανασυναντηθεί» στο παρελθόν μαζί του.
Περαιτέρω ανάλυση μας οδήγησε στη χαρτογράφηση του στόχου αυτών των αντισωμάτων της διασταυρούμενης αντίδρασης που δεν ήταν άλλος από την υπομονάδα S2 της πρωτεΐνης-ακίδας του ιού. Η συγκεκριμένη περιοχή της πρωτεΐνης-ακίδας είναι σε μεγάλο βαθμό διατηρημένη, σε αντίθεση με την S1. Αν μεταλλαχθεί η S1 ο SARS-CoV-2 μπορεί να διαφύγει τα αντισώματα που τη στοχεύουν, είναι όμως πολύ πιο δύσκολο να μεταλλαχθεί η S2 χωρίς να επηρεαστεί η λειτουργία του».
Δεν είναι η πρώτη φορά που δοκιμάζεται η ανάπτυξη εμβολίων τα οποία στοχεύουν την περιοχή S2 των κορωνοϊών, μας πληροφόρησε ο ερευνητής. «Τέτοιου είδους εμβόλια είχαν δοκιμαστεί κυρίως στην επιδημία του ιού του SARS (SARS-CoV). Ωστόσο επρόκειτο κατά κύριο λόγο για εμβόλια ανασυνδυασμένης πρωτεΐνης τα οποία γνωρίζουμε πλέον ότι δεν μιμούνται πιστά τη φυσική δομή της S2. Ετσι αυτού του είδους η έρευνα σταδιακά εγκαταλείφθηκε καθώς τελείωσε και η επιδημία του SARS».
Εξουδετέρωση πλήθους κορωνοϊών
Οι επιστήμονες του Crick ξανάπιασαν όμως τον… ελκυστικό μίτο της S2 και ως φαίνεται βρήκαν την άκρη του. Εμβολίασαν ποντίκια με την περιοχή S2 του SARS-CoV-2 και είδαν ότι τα πειραματόζωα παρήγαγαν αντισώματα που ήταν ικανά να εξουδετερώσουν διαφορετικούς κοροναϊούς που πλήττουν ζώα αλλά και ανθρώπους, συμπεριλαμβανομένων του κορωνοϊού του εποχικού κοινού κρυολογήματος HCoV-OC43, του αρχικού στελέχους του SARS-CoV-2 (στέλεχος της Γουχάν), του στελέχους που έφερε τη μετάλλαξη D614G που το καθιστούσε δέκα φορές μεταδοτικότερο από το αρχικό και το οποίο κυριάρχησε στο πρώτο πανδημικό κύμα, των παραλλαγών Αλφα, Βήτα, Δέλτα, της αρχικής παραλλαγής Ομικρον καθώς και δύο κοροναϊών που πλήττουν νυχτερίδες.
Με δεδομένο όμως ότι οι νέες υποπαραλλαγές της Ομικρον που κυριαρχούν παγκοσμίως αυτή τη στιγμή καθιστώντας την αρχική Ομικρον πλέον… ξεπερασμένη δεν εξετάστηκαν σε αυτή τη μελέτη, αναμένεται να είναι «ευάλωτες» στο εμβόλιο ή μπορεί να το… λυγίζουν;
«Δεν ήταν απαραίτητο να εξετάσουμε συγκεκριμένα τις νέες υποπαραλλαγές της Ομικρον και αυτό διότι η S2 επάγει την παραγωγή αντισωμάτων που εξουδετερώνουν πολύ περισσότερους και διαφορετικούς μεταξύ τους κοροναϊούς – αναμένεται λοιπόν ότι θα εξουδετερώνει όλους τους ιούς μεταξύ των άκρων που διερευνήσαμε. Επιπροσθέτως η περιοχή S2 παραμένει αμετάβλητη σε όλες τις υποπαραλλαγές της Ομικρον» μας απάντησε ο καθηγητής.
Τα επόμενα βήματα
Σύμφωνα με τον δρα Κασσιώτη, η περιοχή S2 αποτελεί υποσχόμενο στόχο για ένα πιθανό pan-corona εμβόλιο επειδή είναι μια περιοχή με πολύ περισσότερες ομοιότητες μεταξύ διαφορετικών κοροναϊών σε σύγκριση με την περιοχή S1 – δεν υφίσταται εύκολα μεταλλάξεις και έτσι ένα εμβόλιο που θα στοχεύει τη συγκεκριμένη περιοχή εκτιμάται ότι θα είναι αποτελεσματικότερο.
«Ελπίζουμε ότι ένα τέτοιο εμβόλιο θα προσφέρει κάποια προστασία ενάντια σε όλους τους υπάρχοντες καθώς και τους μελλοντικούς κοροναϊούς και θα κάνει τη διαφορά σε σύγκριση με τα εμβόλια που στοχεύουν την περιοχή S1 που υφίσταται πολύ περισσότερες μεταλλάξεις και τα οποία, αν και είναι αποτελεσματικά ενάντια στην παραλλαγή του ιού για την οποία έχουν σχεδιαστεί, έχουν πολύ μικρότερη αποτελεσματικότητα στη στόχευση άλλων παραλλαγών του ίδιου ιού ή ενός μεγάλου εύρους κοροναϊών. Σε κάθε περίπτωση πιστεύουμε ότι η έρευνά μας αυτή φέρνει πιο κοντά στην πραγματικότητα το pancorona εμβόλιο – χρειάζεται ωστόσο να δοκιμάσουμε την προσέγγισή μας σε ανθρώπους για να δώσουμε πιο σαφείς απαντήσεις».
Για να φθάσουμε όμως στις δοκιμές στον άνθρωπο πρέπει να προηγηθούν περαιτέρω πειράματα σε ζώα στα οποία το εμβόλιο θα χορηγηθεί σε δοσολογίες συγκρίσιμες με εκείνες που θα χορηγούνται στο πλαίσιο κλινικών δοκιμών, εξήγησε ο καθηγητής, προσθέτοντας ότι «για να πραγματοποιήσουμε τα επόμενα βήματα πρέπει να συμμετάσχουν πολλοί άλλοι εταίροι εκτός από το Ινστιτούτο μας. Σε κάθε περίπτωση έχουμε ακόμη πολλή έρευνα μπροστά μας και σε αυτή τη φάση συνεχίζουμε να δοκιμάζουμε τα αντισώματα στην S2 ενάντια σε πολλούς και διαφορετικούς κορωνοϊούς, αναζητώντας παράλληλα την καλύτερη οδό σχεδιασμού και δοκιμών ενός υποψήφιου εμβολίου».
Δεν υπάρχουν πανάκειες
Ακόμη όμως και όταν ένα τέτοιο εμβόλιο πάρει «σάρκα και οστά» δεν θα αποτελεί πανάκεια, προειδοποίησε ο δρ Κασσιώτης. «Κανένα εμβόλιο δεν μπορεί να παράσχει πλήρη ανοσία σε κάθε άνθρωπο στον πλανήτη και το ίδιο θα ισχύει και για το εμβόλιο που βασίζεται στη σταθερή περιοχή S2 της πρωτεΐνης-ακίδας. Οπως συμβαίνει με τα υπάρχοντα εμβόλια για την COVID-19, αναμένουμε ότι η προστασία που θα παρέχει ένα μελλοντικό εμβόλιο ενάντια σε πολλούς κορωνοϊούς θα κυμαίνεται από την πλήρη πρόληψη της λοίμωξης σε ορισμένους ανθρώπους ως την πρόληψη της βαριάς νόσησης σε άλλους». Με την ειδοποιό διαφορά όμως ότι θα αποτελεί μια «διευρυμένη ασπίδα» για το «κορωνο-παρόν» αλλά και το «κορωνο-μέλλον» της ανθρωπότητας το οποίο, όπως όλα δείχνουν, προοιωνίζεται άκρως… πλούσιο (όπως έχει άλλωστε αποδείξει και το παρελθόν μας με τους κορωνοϊούς). Θα αναμένουμε με ενδιαφέρον να δούμε αν ένα τέτοιο εμβόλιο μπορεί να αλλάξει τον ρου της επιδημιολογικής ιστορίας μας…
Καίρια η οδός χορήγησης του εμβολίου
Η αναζήτηση του «υπερ-εμβολίου» περιλαμβάνει άραγε και νέες οδούς χορήγησής του; Πολλή έρευνα γίνεται σχετικά με εμβόλια εισπνεόμενα, ακόμη και σε μορφή τσιρότου. «Η οδός χορήγησης είναι πράγματι πολύ σημαντική καθώς αν αναπτυχθεί τελικώς ένα τέτοιο καθολικό εμβόλιο θα πρέπει να μπορεί να διατεθεί ταχέως ανά τον κόσμο με δεδομένο ότι πιθανόν εκείνη την περίοδο να επικρατούν νέες επικίνδυνες παραλλαγές ή νέα πανδημικά στελέχη – και θα ήταν προτιμότερο να μην απαιτούνται ειδικές συνθήκες συντήρησής του, όπως συνθήκες βαθιάς καταψύξης τις οποίες απαιτούν τα mRNA εμβόλια. Ετσι διερευνούμε εναλλακτικές οδούς χορήγησης – ένα έργο που πρέπει να συμπεριλάβει πολλούς άλλους ερευνητές αλλά και τη βιομηχανία για να καταστεί εφικτό» μας λέει ο δρ Κασσιώτης.
Η εκτίμηση για το μέλλον και η πρόταση για την τέταρτη δόση
Δεν μπορούσαμε να μη ρωτήσουμε τον δρα Κασσιώτη, έναν ειδήμονα που καταπιάνεται επί μακρόν με τους ιούς και τη συνύπαρξή τους με τον άνθρωπο και έχει παρακολουθήσει την πανδημία του SARS-CoV-2 από την αρχή της προσφέροντας πολύτιμες μελέτες που έχουν αποκαλύψει διαφορετικές πτυχές της, τι μέλλει γενέσθαι με τη συνεχιζόμενη πανδημία της COVID-19 που δεν λέει να κοπάσει.
Οπως μας απάντησε, «αυτή τη στιγμή διαφορετικές περιοχές του πλανήτη βρίσκονται σε διαφορετικές πανδημικές φάσεις. Αν και σε ορισμένες χώρες, συμπεριλαμβανομένου του Ηνωμένου Βασιλείου, πιστεύεται ότι τα χειρότερα έχουν πλέον περάσει, στην πραγματικότητα η πανδημία δεν θα τελειώσει ποτέ αν ο ιός δεν ελεγχθεί σε παγκόσμιο επίπεδο. Πάντως, οποιοδήποτε εμβόλιο εμφανίσει “ανθεκτικότητα” στις μεταλλάξεις του ιού και στη διαφυγή από την ανοσία θα βοηθήσει αδιαμφισβήτητα στο να έλθει πιο κοντά το τέλος της πανδημίας – και αυτό προσπαθούμε και εμείς μέσα από τη μελέτη μας».
Οι δύο κρίσιμες παράμετροι
Εως ότου αναπτυχθεί όμως ένα τέτοιο εμβόλιο οι ρεαλιστικές επιλογές που έχουμε αυτή τη στιγμή μπροστά μας είναι δύο (για την ακρίβεια προς το παρόν… μία). Η λήψη της δεύτερης ενισχυτικής δόσης των υπαρχόντων εμβολίων η οποία μπορεί να γίνει άμεσα ή η αναμονή σε λίγους μήνες για τα επικαιροποιημένα εμβόλια. Τι θα συνιστούσε απέναντι σε αυτό το δίλημμα πολλών ανθρώπων ο δρ Κασσιώτης;
«Είναι δύσκολο να αποφασίσει κάποιος, είναι δύσκολη μια τέτοια απάντηση. Υπάρχουν δύο παράμετροι τις οποίες θεωρώ ότι πρέπει να λάβουμε υπόψη γνωρίζοντας πάντα ότι… δεν γνωρίζουμε ποια θα είναι η επόμενη κίνηση του ιού. Κατ’ αρχάς τα επικαιροποιημένα εμβόλια που θα βασίζονται στην Ομικρον θα βοηθήσουν σίγουρα στον έλεγχο των υπαρχουσών υποπαραλλαγών της, πολύ περισσότερο από τα εμβόλια που έχουμε τώρα και βασίζονται στο αρχικό στέλεχος της Γουχάν, ωστόσο ίσως υπάρχει ο κίνδυνος να επιταχύνουν την ανάδυση μιας νέας, διαφορετικής παραλλαγής. Κατά δεύτερον, πρέπει να αναφέρουμε ότι καθώς η ανοσία που παρέχουν τα εμβόλια μειώνεται με την πάροδο του χρόνου, ίσως θα ήταν προτιμότερο να την “τονώσουμε” όταν θα βρισκόμαστε πιο κοντά χρονικά σε ένα πιθανό πανδημικό κύμα τον χειμώνα παρά εν μέσω θέρους. Ωστόσο, όπως προείπα, δεν μπορούν να γίνουν ασφαλείς προβλέψεις. Η μάχη μας με την πανδημία αυτή μοιάζει περισσότερο με μαραθώνιο παρά με σπριντ».
Μεγάλο ερώτημα που μας απασχολεί όλους είναι αν αυτός ο μαραθώνιος θα είναι μετ’ εμποδίων (και μάλιστα μεγάλων) τον χειμώνα που θα έλθει. «Κρίνοντας από τις χώρες με υψηλή εμβολιαστική κάλυψη, τα τελευταία πανδημικά κύματα δεν ήταν τόσο δριμέα όσο είχαμε αρχικώς φοβηθεί – αυτό ελπίζουμε να επαναληφθεί και τον ερχόμενο χειμώνα, τονίζοντας και πάλι ότι υπάρχει μεγάλη αβεβαιότητα για το πώς θα συμπεριφερθεί ο ιός στο μέλλον».
Στην αναμονή λοιπόν για το αν ο SARS-CoV-2 θα μας κάνει… ρουά ματ ή αν εμείς θα καταφέρουμε να νικήσουμε το επόμενο διάστημα (τουλάχιστον σε ό,τι αφορά την οξεία πανδημική μορφή του) τον ιό «βασιλιά» των ημερών μας.
Πηγή Το Βήμα
