Στις 3 του Οκτώβρη η επιτροπή Νόμπελ ανακοίνωσε την απόφασή της να απονέμει το βραβείο Νόμπελ Φυσιολογίας ή Ιατρικής για το 2022 εξ’ολοκλήρου στο Σουηδό γενετιστή Svante Pääbo «για τις ανακαλύψεις του σχετικά με το γονιδίωμα των εξαφανισμένων ειδών ανθρώπων και την ανθρώπινη εξέλιξη». Ποιος είναι ο Svante Pääbo και ποια είναι η σημασία των ανακαλύψεων του;
Ο Svante Pääbo γεννήθηκε στις 20 Απριλίου του 1955 στη Στοκχόλμη της Σουηδίας και είναι γενετιστής που ειδικεύεται στον τομέα της εξελικτικής γενετικής. Μεγάλωσε στη Στοκχόλμη με τη μητέρα του που ήταν χημικός. Είναι ενδιαφέρον ότι και ο πατέρας του, ο Σουηδός βιοχημικός Sune Bergström, είναι και ο ίδιος βραβευμένος με βραβείο Νόμπελ στη Φυσιολογία ή την Ιατρική (1982). Σε συνεντεύξεις του ο Svante Pääbo έχει αναφέρει ότι η μεγαλύτερη επιρροή στη ζωή του ήταν η μητέρα του, που αγαπούσε πολύ την επιστήμη. ΄Έχει επίσης αναφέρει ότι η επιρροή από τον πατέρα ήταν η συνειδητοποίηση ότι οι σπουδαίοι επιστήμονες, όπως αυτοί που είναι βραβευμένοι με Νόμπελ, είναι απλοί άνθρωποι όπως όλους τους άλλους, κάτι που τον έκανε να έχει την αυτοπεποίθηση να τολμά και να προκαλεί τον εαυτό του και την επιστήμη, ακόμα και μπροστά σε φαινομενικά ανυπέρβλητα εμπόδια.
Ο Pääbo ολοκλήρωσε το διδακτορικό του στο Πανεπιστήμιο της Ουψάλα το 1986 και στη συνέχεια εργάστηκε στο Ινστιτούτο Μοριακής Βιολογίας του Πανεπιστήμιου της Ζυρίχης στην Ελβετία και στο Τμήμα Βιοχημείας του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνια, Μπέρκλεϋ, των Ηνωμένων Πολιτειών. Από το 1997 είναι διευθυντής του Τμήματος Γενετικής στο Ινστιτούτο Μαξ Πλανκ για την Εξελικτική Ανθρωπολογία στο Leipzig της Γερμανίας.
Ο Pääbo είναι γνωστός ως ένας από τους ιδρυτές του τομέα της παλαιογενετικής, ενός κλάδου που χρησιμοποιεί τη γενετική για τη μελέτη των πρώιμων ανθρώπων και άλλων αρχαίων ειδών και έχει εργαστεί εκτενώς στο γονιδίωμα των Νεάντερταλ. Μαζί με τους συνεργάτες του ήταν ο πρώτος που κατάφερε επιτυχώς να διαβάσει το γονιδίωμα των Νεάντερταλ, πρώτα του μιτοχονδριακού DNA (mtDNA) το 1997 και στη συνέχεια ολόκληρου του γονιδιώματος του Νεάντερταλ το 2010.
Ποια είναι όμως η σημασία της συνεισφοράς του στην επιστήμη;
Όταν έκανα το πτυχίο μου στο πανεπιστήμιο, δηλαδή όχι πριν πάρα πολλά χρόνια, η σχέση μεταξύ των Νεάντερταλ και εμάς, δηλαδή του σύγχρονου ανθρώπου Homo sapiens, δεν ήταν ξεκάθαρη. Κάποιοι επιστήμονες θεωρούσαν ότι ήταν διαφορετικά κλαδιά στο εξελικτικό δέντρο χωρίς γενετική σχέση, άλλοι θεωρούσαν ότι ο Νεάντερταλ ήταν ο πρόγονος του Homo sapiens. Ο Svante Pääbo, ήταν από τους ιδρυτές του τομέα που συνέβαλε σε αυτό που πολλοί ακόμα θεωρούσαν ότι ήταν αδύνατο να γίνει: με την εξέλιξη των μεθοδολογιών και των τεχνικών στο να μπορέσουμε να απομονώσουμε γενετικό υλικό δεκάδων χιλιάδων ετών και να μπορούμε να μελετούμε απ’ευθείας τη γενετική σχέση ειδών που έχουν εξαφανιστεί.
Έτσι, η ομάδα του Svante Pääbo ήταν η πρώτη που μπόρεσε να απομονώσει και να μελετήσει DNA κατευθείαν από οστά Νεάντερταλ, οι οποίοι έχουν εξαφανιστεί εδώ και περισσότερο από 40 000 χρόνια. Αυτό αποτελεί κάτι εξαιρετικά δύσκολο τεχνικά για πολλούς λόγους κυρίως λόγω του πόσο παλιά είναι αυτά τα δείγματα. Μελετώντας αυτό το DNA κατάφεραν να αποδείξουν για πρώτη φορά ότι οι σύγχρονοι άνθρωποι κουβαλούν στο DNA τους ένα μικρό ποσοστό DNA από τους Νεάντερταλ, της τάξης του 1-3%. Αυτό έκανε δυνατό να αποδειχθεί ότι προτού εξαφανιστούν οι Νεάντερταλ είχαν αναπαραχθεί με τους προγόνους μας (υπήρχε διασταύρωση μεταξύ των Νεάντερταλ και των ανθρώπων της Ευρασίας (αλλά όχι της Υποσαχάριας Αφρικής), άρα ένα κομμάτι των εξαφανισμένων Νεάντερταλ ζει μέσα μας μέχρι σήμερα. Κομμάτια από το DNA των Νεάντερταλ βρίσκονται σκορπισμένα σε όλο το γονιδίωμα του μοντέρνου ανθρώπου και υπολογίζεται ότι συνολικά αντιπροσωπεύει το 40% περίπου του DNA των Νεάντερταλ.Αυτή η ανάμειξη γονιδίων του σύγχρονου ανθρώπου και του Νεάντερταλ εκτιμάται ότι συνέβη περίπου μεταξύ 50.000 και 60.000 ετών πριν, στη Μέση Ανατολή.
Ενδιαφέρον επίσης είναι το ότι οι επιστήμονες έχουν ανακαλύψει ότι γονίδια από τους Νεάντερταλ που συμβάλουν σε προστασία από ασθένειες και το αντίθετο, δηλ που συμβάλλουν στην παθογένεση άλλων ασθενειών, έχουν περάσει στο σύγχρονο άνθρωπο. Ακόμα μελετώντας τις διαφορές και όχι τις ομοιότητες μπορούμε να βρούμε απαντήσεις στο τι είναι αυτό που κάνει το Homo sapiens να είναι ξεχωριστός και του επέτρεψε τελικά να επικρατήσει.
Άρα αυτή η ανακάλυψη που έγινε κατά της αρχές της προηγούμενης δεκαετίας (περίπου 2010) άνοιξε το δρόμο και από τότε άλλες ομάδες επιστημόνων έχουν αναπτύξει κι άλλες μεθοδολογίες και τεχνολογίες και έτσι είμαστε σε θέση να μελετούμε γενετικό υλικό από ανθρώπινους σκελετούς και άλλα είδη και να απεικονίζουμε την εξελικτική ιστορία του είδους μας και άλλων ειδών.
Τα επιστημονικά επιτεύγματα του Svante Pääbo αποδεικνύουν πόσο στενά σχετιζόμαστε με άλλα ανθρώπινα είδη που έχουν εξαφανιστεί, τα οποία έχουν 50-60 000 χρόνια πριν συνεισφέρει στο DNA των περισσοτέρων σημερινών ανθρώπων. Μπορεί αυτό σήμερα να μας προκαλεί έκπληξη αλλά μέσα στα εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια της εξέλιξης του ανθρώπου τα τελευταία 40 000 χρόνια είναι αρκετά μοναδικά για το γεγονός ότι Homo sapiens ήταν το μόνο ανθρώπινο είδος που υπήρχε, μέχρι τότε υπήρχαν σχεδόν πάντα άλλοι τύποι ανθρώπων που αλληλοεπιδρούσαν. Τα γονίδια τους διατηρούνται και επηρεάζουν την φυσιολογία μας μέχρι σήμερα!
Βικυ Νικολαϊδου
