Ζέστη και ιδρώτας πάνε παρέα, όχι μόνο για μας τους ανθρώπους αλλά και για πολλά θηλαστικά. Είναι ο τρόπος του οργανισμού μας να αντέξει τη ζέστη και να μας προστατεύσει από θερμοπληξία.
Όλοι λίγο πολύ ιδρώνουμε το ίδιο, άνδρες και γυναίκες, όμως στην πραγματικότητα ο ιδρώτας είναι το σωματικό υγρό για το οποίο γνωρίζουμε τα λιγότερα, καθώς έχει ερευνηθεί λιγότερο.
Όλα αυτά αναφέρει η Σάρα Έβερτς, συγγραφέας του βιβλίου «Η χαρά του ιδρώτα» που πραγματεύεται την επιστήμη γύρω από τον ιδρώτα, αλλά και την ιστορία και την κουλτούρα, στην προσπάθεια να τον καταπολεμήσουμε.
Δώρο στην ανθρωπότητα
Σύμφωνα με τη συγγραφέα, κι άλλα θηλαστικά ιδρώνουν, αλλά όχι όπως εμείς. Οι άνθρωποι έχουν συνεχώς εκκρίνοντες ιδρωτοποιούς αδένες, ύψους μεταξύ 2 και 4 μέτρων, δηλαδή 10 φορές περισσότερους από του χιμπατζή. Οι λεπτές τρίχες στο δέρμα, κάνουν ευκολότερη την εξάτμιση του ιδρώτα από την επιφάνεια του δέρματος, έτσι δροσιζόμαστε.
Αντίθετα, εάν επεκταθεί σε ολόκληρο το σώμα η ανιδρωσία – η ιατρική κατάσταση που εμποδίζει πλήρως τον ιδρώτα – μπορεί να είναι απειλητική για τη ζωή, όπως και η υποιδρωσία, όπου ο ιδρώτας είναι λιγότερος από το συνηθισμένο. Χωρίς αυτή τη βασική στρατηγική ψύξης, οι πάσχοντες κινδυνεύουν με θερμική εξάντληση και θερμοπληξία.
Στο παρελθόν, η ψυκτική μας ικανότητα μας επέτρεπε να συνεχίσουμε το κυνήγι στις πιο ζεστές ώρες της ημέρας, όταν άλλα θηλαστικά έπρεπε να παραμείνουν στη σκιά και να περιορίσουν τη δραστηριότητά τους. Είναι κι αυτός ένας λόγος που μας έκανε πιο επιτυχημένους από άλλα, πιο τριχωτά θηλαστικά.
Χειρότερες εναλλακτικές ψύξης
Μπορεί να μας ενοχλεί η εφίδρωση, αλλά υπάρχουν χειρότερες στρατηγικές ψύξης: οι πελαργοί αφοδεύουν στα πόδια τους. Οι φώκιες ουρούν σε βράχους για να βρέξουν την κοιλιά και τα πόδια τους, μετά κρατούν ψηλά τα μουσκεμένα πόδια τους για να κρυώσουν και οι μέλισσες ουσιαστικά κάνουν εμετό πάνω τους. Οι ιπποπόταμοι «ιδρώνουν αίμα», όπως λέει ο μύθος, όμως είναι ούτε ιδρώτας ούτε αίμα – είναι ένα άλλο ενυδατικό.
Ο ιδρώτας είναι αποκαλυπτικός
Επειδή ο ιδρώτας προέρχεται εν μέρει από το διάμεσο υγρό – ουσιαστικά τα υγρά μέρη του αίματος – υπάρχουν όλα τα είδη: ο ιδρώτας μπορεί να ανιχνεύσει την παρουσία καφεΐνης, αλκοόλ, κοκαΐνης – ή ακόμα και πικάντικης ντομάτας. Η Έβερτς αφηγείται μια ιστορία στο βιβλίο της μιας Νοτιοαφρικανής νοσοκόμας που τρομοκρατήθηκε όταν ο ιδρώτας της έγινε κόκκινος. Αποδείχθηκε ότι έτρωγε χρωματιστά σνακ.
Το διαγνωστικό τεστ για την κυστική ίνωση είναι ένα τεστ ιδρώτα που μετρά την ποσότητα αλάτων (χλωρίου) που περιέχει ο ιδρώτας, καθώς τα άτομα με αυτήν την πάθηση έχουν πολύ υψηλότερα επίπεδα αλάτων. 
Άνδρες και γυναίκες αποβάλλουν παρόμοιες ποσότητες
Οι γυναίκες τείνουν να έχουν περισσότερους ιδρωτοποιούς αδένες από τους άνδρες, αλλά η έρευνα δείχνει ότι κανένα φύλο δεν ιδρώνει «περισσότερο» από το άλλο. Η ποσότητα που ιδρώνεις φαίνεται να εξαρτάται περισσότερο από το μέγεθος και το σχήμα του σώματος παρά από το φύλο.
… αλλά μάλλον μυρίζουμε αρκετά διαφορετικά
Μια νέα μελέτη δείχνει ότι μπορεί να είναι δυνατή η διάκριση μεταξύ ανδρών και γυναικών μόνο με βάση την οσμή. Οι ερευνητές ζήτησαν από 60 εθελοντές να πιέσουν βαμβακερή γάζα στα άπλυτα χέρια τους για 10 λεπτά και στη συνέχεια ανέλυσαν το χημικό προφίλ των πτητικών οργανικών ενώσεων (κυρίως που προέρχονται από τον ιδρώτα) που συνθέτουν το άρωμα ενός ατόμου. Κατάφεραν να διακρίνουν το φύλο με ακρίβεια 97%.
Ένα θηρίο στη μασχάλη
Έχουμε εκκρινείς ιδρωτοποιούς αδένες σχεδόν σε όλο μας το σώμα, αλλά οι μασχάλες, η βουβωνική χώρα και το δέρμα γύρω από τις θηλές μας φιλοξενούν επίσης αποκρινείς αδένες. Αυτά ενεργοποιούνται στην εφηβεία και παράγουν ιδρώτα με διαφορετική σύνθεση από αυτή του υπόλοιπου σώματός μας. Είναι πιο λιπαρό, πιο παχύρρευστο και υψηλότερο σε πρωτεΐνη.
Πολύπλοκο κοκτέιλ
«Η μυρωδιά του σώματος είναι ένα μείγμα διαφορετικών χημικών ουσιών», λέει ο καθηγητής Γκάβιν Τόμας από το Πανεπιστήμιο του Γιορκ. Ο Τόμας και η ομάδα του έχουν μελετήσει πώς συγκεκριμένα βακτήρια του δέρματος (staphylococcus hominis) αλληλεπιδρούν με τον ιδρώτα από τους αποκρινείς αδένες για να δημιουργήσουν τη χαρακτηριστική μυρωδιά του … καλοκαιριού.
«Η μυρωδιά προέρχεται από μικροβιακό μετασχηματισμό», λέει. «Τα μικρόβια «τρώνε» άοσμα μόρια που βρίσκονται στον ιδρώτα μας και τα μετατρέπουν σε στοιχεία πάνω στα οποία μπορούν να αναπτυχθούν. Ένα υποπροϊόν που αφήνουν να βγει, είναι ένα μόριο που ονομάζεται θειοαλκοόλη και είναι ένα από τα βασικά μόρια που αναγνωρίζουμε ως οσμή του σώματος». Μια από τις μεγάλες ανακαλύψεις του εργαστηρίου ήταν ο εντοπισμός του ενζύμου που επιτρέπει στα βακτήρια να το κάνουν αυτό.
Η θειοαλκοόλη περιέχει θείο, το οποίο οι άνθρωποι μπορούν να ανιχνεύσουν σε εξαιρετικά χαμηλά όρια. Υπάρχουν και άλλες ενώσεις, ιδιαίτερα πτητικά λιπαρά οξέα, τα οποία επίσης «τρώγονται» από τα βακτήρια, δημιουργώντας μια άλλη μυρωδιά, αλλά το μείγμα του καθενός είναι διαφορετικό.
Δεν ξέρουμε γιατί μυρίζουμε
Το βιοχημικό φαινόμενο που εντόπισε η ομάδα του Τόμας – ένα μικρόβιο που μετασχηματίζει ένα άοσμο μόριο – παρατηρείται επίσης γύρω από τους πρωκτούς της ύαινας. Επίσης, είναι αυτό που κάνουν οι γάτες όταν σημαδεύουν το χώρο τους με τα ούρα τους: χρησιμοποιούν τη μυρωδιά ως κοινωνική επικοινωνία. Αυτός μπορεί να είναι και ο αρχικός σκοπός της ανθρώπινης μυρωδιάς σώματος. Κάποια ενδιαφέρουσα έρευνα που δημοσιεύθηκε πέρυσι ανάμεσα σε φίλους που έκαναν αμέσως «κλικ» έδειξε ότι τείνουν να έχουν παρόμοια προφίλ μυρωδιάς. Παρόλα αυτά, όπως λέει ο Τόμας: «Δεν έχουμε ιδέα».
Μεταμόσχευση μασχάλης;
Εάν έχετε κακή μυρωδιά ή «μασχαλιαία δυσοσμία», όπως είναι ο όρος, ο Βέλγος βιομηχανικός Δρ Κρις Κάλλεβερτ, ίσως μπορέσει να βοηθήσει μια μέρα. Το εργαστήριό του δοκιμάζει μεταμοσχεύσεις μικροβιώματος μασχάλης, αντικαθιστώντας αυτές που μυρίζουν άσχημα, με ένα «μικροβίωμα χωρίς οσμή». Ένας δότης, συνήθως στενό μέλος της οικογένειας, σταματά να πλένεται για αρκετές ημέρες, ενώ ο λήπτης πλένεται καλά και χρησιμοποιεί τοπικά αντιβιοτικά για να σκοτώσει τα βακτήρια της μασχάλης του. Στη συνέχεια «μεταμοσχεύουν» τα βακτήρια του δότη. Τα αποτελέσματα σε 18 ασθενείς της δοκιμής ήταν «πολύ υποσχόμενα», προφανώς.
Τα ίδια αντιιδρωτικά αποσμητικά
Τα αποσμητικά, στην πραγματικότητα δεν έχουν αλλάξει από τότε που εφευρέθηκαν.
Ένα από τα πρώτα αντιιδρωτικά από τις αρχές του 20ου αιώνα, ήταν τόσο όξινο που περιγράφηκε σε έρευνα της Αμερικανικής Ιατρικής Ένωσης ως «βίαιο ερεθιστικό» και έκανε κόκκινες τις μασχάλες. Όμως, ο βασικός μηχανισμός για τη διακοπή του ιδρώτα και της οσμής δεν έχει αλλάξει εδώ και πάνω από 120 χρόνια, με τα περισσότερα σκευάσματα να εξακολουθούν να βασίζονται σε ένα άλας αλουμινίου, το οποίο φράζει τους πόρους του ιδρώτα, αποκόπτοντας τα βακτήρια από την πηγή τροφής τους. Υπάρχουν, ωστόσο, εναλλακτικές στο προσκήνιο. Το εργαστήριο του Κάλλεβερτ δοκίμασε το «προβιοτικό αποσμητικό» – σπρέι με τα καλά βακτήρια της μασχάλης – με ενθαρρυντικά αποτελέσματα.
Μυστήριο η «νόσος της εφίδρωσης»
Μια επιδημία που χαρακτηρίζεται από άφθονη, δύσοσμη εφίδρωση κατέστρεψε την Αγγλία σε πέντε θανατηφόρα κύματα μεταξύ 1485 και 1551, σκοτώνοντας πιθανώς ακόμη και τον μεγαλύτερο αδερφό του Ερρίκου VIII, τον Άρθουρ, αλλά ακόμα δεν ξέρουμε τι ήταν. Οι πιθανές αιτίες περιλαμβάνουν τον τύφο, έναν ιό που μεταδίδεται από κρότωνες ή κουνούπια ή μια ομάδα ιών που μεταδίδεται κυρίως από τρωκτικά. Αλλά, όπως συμπέρανε μια μελέτη του 2014 πρόκειται για ιατρικό μυστήριο – «και πιθανότατα θα παραμείνει έτσι».
Η εφίδρωση δεν αποτοξινώνει
Η σάουνα δεν βοηθά το σώμα να απομακρύνει τις ακαθαρσίες – γι’ αυτό χρησιμεύουν τα νεφρά. «Είναι η πιο κοινή παρανόηση», λέει η Έβερτς. «Αν έπρεπε να αποτοξινωθούμε με τον ιδρώτα, αυτό θα μας σκότωνε τελικά». Οτιδήποτε στην κυκλοφορία του αίματος, υπάρχει στον ιδρώτα. Η Έβερτς πιστεύει ότι αυτή η λανθασμένη αντίληψη προέρχεται από το γεγονός ότι μετά από πολύ ιδρώτα η αίσθηση είναι ωραία. «Σίγουρα παράγεις πολλά μόρια που σε κάνουν να νιώθεις καλά. Έτσι νομίζεις ότι έχεις αυτή τη συναισθηματική κάθαρση, αλλά δεν υπάρχει αντίστοιχη χημική κάθαρση».
Μην ιδρώσετε στο διάστημα
Στο διάστημα, ο ιδρώτας δεν εξατμίζεται. Χωρίς τη βαρύτητα να απομακρύνει την υγρασία από το δέρμα, ο ιδρώτας παραμένει πάνω του, εκτός κι αν τον σκουπίσετε. Κατά τη διάρκεια των διαστημικών περιπάτων, που δεν μπορούν να σκουπιστούν, οι αστροναύτες χρησιμοποιούν ειδικά εσώρουχα ψύξης και κεφαλόδεσμους και γάντια που απορροφούν τον ιδρώτα.
Ο ιδρώτας του φόβου είναι διαφορετικός
Όχι μόνο οι σκύλοι, αλλά και οι γυναίκες μπορούν να μυρίσουν τον ιδρώτα που εκκρίνεται από φόβο, καθώς είναι διαφορετικός. Η χημική του σύσταση είναι διαφορετική από αυτή που ιδρώνουμε όταν ζεσταινόμαστε. Ερευνητές στο Εργαστήριο Οσμής του Πανεπιστημίου της Ουτρέχτης συνέλεξαν δείγματα από άνδρες που είχαν παρακολουθήσει είτε ταινίες τρόμου είτε ουδέτερες, χαλαρωτικές εκπομπές. Ο ιδρώτας από την ομάδα ταινιών τρόμου είχε διαφορετική χημική σύνθεση από αυτή των θεατών των χαλαρωτικών εκπομπών.
Σε ένα προηγούμενο πείραμα από το ίδιο εργαστήριο, γυναίκες που μύρισαν τον ιδρώτα φόβου από θεατές ταινιών τρόμου, έσφιξαν τα πρόσωπά τους αναγνωρίζοντας τον φόβο στον ιδρώτα, παρότι οι ίδιες παρακολουθούσαν κάτι ουδέτερο. Οι άνδρες όμως δεν τον αναγνώρισαν.
Αντίστοιχα, σε άλλη μελέτη, οι σκύλοι αναγνώρισαν με ακρίβεια τον ιδρώτα από στρες στο 94% των περιπτώσεων.
Μειώνει το κοινωνικό άγχος
Η μυρωδιά του ιδρώτα αγνώστων μπορεί να βοηθήσει με το κοινωνικό άγχος, ακόμα κι αν αυτοί ήταν φοβισμένοι, έδειξε έρευνα από το Ινστιτούτο Karolinska στη Στοκχόλμη, αν και το μέγεθος του δείγματος ήταν μικρό και περιελάμβανε μόνο 48 γυναίκες.
Σε συνδυασμό με μια συνεδρία θεραπείας ενσυνειδητότητας, διαπιστώθηκε μείωση 39% στις βαθμολογίες άγχους, σε σύγκριση με μείωση 17% στην ομάδα που ακολούθησε μόνο τη θεραπεία. Παραδόξως, όμως, δεν είχε σημασία αν ο ιδρώτας προερχόταν από κάποιον που έβλεπε ταινία τρόμου ή κωμωδία.
