Tις νύχτες που το γεμάτο φεγγάρι φωτίζει τα σκοτάδια του Αμαζονίου, τα δελφίνια βγαίνουν από το ποτάμι και μεταμορφώνονται σε όμορφους νεαρούς άνδρες.
Αυτό λέει ένας από τους γνωστότερους θρύλους για το ροζ ποταμοδέλφινο, «το πρόσωπο του Αμαζονίου» όπως λέει η Μίριαμ Μαρμοντέλ, ένας θρύλος που κληροδοτήθηκε από γενιά σε γενιά τους τελευταίους αιώνες στα χωριά και στις κοινότητες των ντόπιων.
Εδώ και πάνω από τρεις δεκαετίες, η 65χρονη θαλάσσια βιολόγος παρακολουθεί και μελετά τα δελφίνια του ποταμού. Το γραφείο της είναι γεμάτο με φωτογραφίες από εξορμήσεις της στον βιότοπό τους. Εχει καταδυθεί αμέτρητες φορές για την τοποθέτηση πομπών στα πτερύγιά τους ώστε να διαπιστώσει πόσο μακριά φτάνουν. Τα έχει συνοδεύσει με σκάφος επίσης ατελείωτες φορές. Οι ψαράδες τής έχουν περιγράψει πως κάποιες φορές τα ροζ δελφίνια κυνηγούν τα ψάρια στα δίχτυα τους, προφανώς ως παιχνίδι. Τα δελφίνια του Αμαζονίου είναι η ζωή και η καθημερινότητά της.
Ομως, τους τελευταίους μήνες, η Μαρμοντέλ μετρά μόνο πτώματα.
Στη λίμνη Τεφέ, τουλάχιστον 154 δελφίνια πέθαναν μέσα σε δύο εβδομάδες. Ο αριθμός αντιστοιχεί περίπου στο 10% του πληθυσμού τους, υπολογίζει η Μαρμοντέλ. «Τα ζώα κολυμπούσαν σε κύκλους πριν πεθάνουν. Πολλά από αυτά δεν μπορούσαν καν να καταδυθούν. Είχαν χάσει παντελώς τον προσανατολισμό τους» λέει.
Η λίμνη μετατράπηκε σε παγίδα θανάτου
Πίσω από το εργαστήριο της Μαρμοντέλ υπάρχει ένας μεγάλος κάδος που από μακριά αναδίδει αποφορά. Καθώς δεν υπήρχε αρκετός χώρος για τόσα πτώματα, οι ερευνητές έκοψαν τα κεφάλια τους για να τα εξετάσουν. 
Η λίμνη ήταν πάντα κάτι σαν παράδεισος για τα δελφίνια του ποταμού. O τεράστιος υδάτινος όγκος που τροφοδοτείται από τον Ρίο Σολιμόες –ο οποίος ενώνεται με τον Ρίο Νέγκρο περίπου 500 χιλιόμετρα ανατολικότερα κοντά στο Μανάους για να σχηματίσει τον ποταμό Αμαζόνιο– είναι γεμάτος ψάρια. «Η λίμνη είναι σαν φυτώριο για τα δελφίνια», λέει η Μαρμοντέλ. Ομως, τις τελευταίες εβδομάδες, μετατράπηκε σε παγίδα θανάτου.
Ηταν ιός; Κάποιο οργανικό δηλητήριο που χρησιμοποιούσαν οι ντόποιοι για ψάρεμα; Μόλυνση από φυτοφάρμακα; Ή μήπως πείνα; Η θαλάσσια βιολόγος με τους συναδέλφους της συνέλεξαν δείγματα νερού, έκαναν νεκροψίες, ανέλυσαν τις κλιματικές συνθήκες, πήραν συνεντεύξεις από ντόπιους και ψαράδες, σε μια προσπάθεια να κατανοήσουν τι προκαλεί τους μαζικούς θανάτους των θαλάσσιων θηλαστικών.
Μόλις μία πιθανή εξήγηση απέμενε, λέει η Μαρμοντέλ: «Τα ζώα ήταν θύματα της κλιματικής αλλαγής».
Η κατάρρευση ενός οικοσυστήματος
Για μήνες, την περιοχή του Αμαζονίου έπληττε μια ακραία ξηρασία. Η στάθμη του νερού σε λίμνες και ποτάμια ήταν η χαμηλότερη που έχει καταγραφεί ποτέ, ενώ δεν έλειψαν και οι περιπτώσεις της πλήρους αποξήρανσης υδάτινων μαζών.
Η ασυνήθιστη ζέστη οδήγησε ακόμα και σε ραγδαία άνοδο της θερμοκρασίας του νερού. Παρότι η συνήθης θερμοκρασία των νερών στη Lago de Tefé κυμαινόταν μεταξύ 26-32 βαθμούς Κελσίου, στα τέλη Σεπτεμβρίου η τιμή είχε ξεπεράσει τους 40 βαθμούς. «Τα δελφίνια του γλυκού νερού μπορούν να αντέξουν θερμοκρασίες έως 38 βαθμούς. Πέθαναν από υπερθέρμανση», εξηγεί η Μαρμοντέλ, σημειώνοντας πως σε αντίθεση με τους ανθρώπους, τα δελφίνια δεν έχουν την ικανότητα της ρύθμισης της σωματικής τους θερμοκρασίας μέσω εφίδρωσης.
«Με το μυτερό ρύγχος τους και τον μακρύ, εύκαμπτο λαιμό τους, τα ροζ ποταμοδέλφινα είναι τέλεια προσαρμοσμένα στο οικοσύστημα των τροπικών δασών. Είναι ευκίνητα και μπορούν να μετακινούνται αβίαστα ανάμεσα σε βυθισμένα δέντρα», λέει η Μαρμοντέλ. Ωστόσο, όπως διευκρινίζει, δεν είναι καταλλήλως προετοιμασμένα να αντεπεξέλθουν στην κλιματική αλλαγή – κυρίως ανθρωπογενή στη ρίζα της.
Παγκόσμιος συναγερμός
Ο μαζικός θάνατος των δελφινιών σήμανε συναγερμό στους επιστήμονες όλου του κόσμου, υπό τον φόβο πως ο μαζικός θάνατος των ποταμοδέλφινων της λίμνης Τεφέ και άλλα σημεία του Αμαζονίου ίσως είναι ένδειξη πως το «κρίσιμο σημείο καμπής» έχει φτάσει και απειλεί και άλλα οικοσυστήματα στον κόσμο.
Η Λουσιάνα Γκάτι, επιστήμονας στο Εθνικό Ινστιτούτο Διαστημικών Ερευνών της Βραζιλίας, ένα από τα κορυφαία ινστιτούτα κλιματικών ερευνών της Νότιας Αμερικής, εκτιμά πως η κατάρρευση του αμαζόνιου οικοσυστήματος μπορεί ακόμη να αναστραφεί, προειδοποιώντας ωστόσο πως «πλησιάζουμε όλο και πιο γρήγορα στο σημείο όπου η διαδικασία αυτή θα είναι μη αναστρέψιμη».
Η Γκάτι αποδίδει την ασυνήθιστη ξηρασία στον Αμαζόνιο σε ένα συνδυασμό τριών παραγόντων.
Από τη μία, η επιφάνεια του Ειρηνικού Ωκεανού στα ανοικτά της δυτικής ακτής της Νότιας Αμερικής έχει θερμανθεί ιδιαίτερα έντονα φέτος. Αυτό το τακτικά επαναλαμβανόμενο καιρικό φαινόμενο, γνωστό ως Ελ Νίνιο, οδηγεί σε περισσότερες βροχές και πιθανώς πλημμύρες στο νότιο τμήμα της ηπείρου, προκαλώντας ωστόσο ζέστη και ξηρασία στον Βορρά. Παράλληλα, η επιφάνεια του Βόρειου Ατλαντικού έχει θερμανθεί ασυνήθιστα έντονα. Αυτό συνεπάγεται την εισβολή θερμών μαζών αέρα στην περιοχή του Αμαζονίου και από τις δύο κατευθύνσεις, καλύπτοντας τη λεκάνη του δάσους σαν θόλος. «Βρέχει λιγότερο επειδή λιγότερη υγρασία έρχεται από τον ωκεανό», λέει η Γκάτι.
Ομως, η μεγαλύτερη επίπτωση προέρχεται από την υλοτομία. «Η εξάτμιση του νερού έχει μειωθεί επειδή η δασική έκταση έχει συρρικνωθεί», σημειώνει.
Υπολογίζεται πως στο νότιο/νοτιοανατολικό τμήμα της περιοχής του Αμαζονίου περίπου το 30% της δασικής έκτασης έχει καταστραφεί από τη δεκαετία του 1970, λόγω της εξαιρετικά επιθετικής δραστηριότητας αποψίλωσης από κτηνοτρόφους και καλλιεργητές σόγιας.
Η ίδια και πολλοί συνάδελφοί της πιστώνουν την καταστροφή του τροπικού δάσους στη ραγδαία αναπτυσσόμενη γεωργική βιομηχανία της Βραζιλίας.
Η παράνομη αποδάσωση ήταν ένα έγκλημα χωρίς τιμωρία, κατά τη θητεία του δεξιού Ζαΐρ Μπολσονάρο στη Βραζιλία, ο οποίος μάλιστα ενθάρρυνε μάλιστα τα λόμπι να οικειοποιούνται λαθραία περισσότερη γη.
«Το γεωργικό λόμπι λυμαίνεται το Κογκρέσο της Μπραζίλια», καταγγέλλει η Γκάτι, εκφράζοντας αμφιβολίες για την πλήρη παύση της παράνομης υλοτόμησης, η οποία, παρ’ όλα αυτά, από την ορκωμοσία του προέδρου Λουίς Ινάσιου Λούλα ντα Σίλβα την 1η Ιανουαρίου έχει επιβραδυνθεί σημαντικά.
Πηγή: Der Spiegel
