Γράφει η δρ Άντρη Χατζηανδρέου, συντονίστρια του UoL Talks και διευθύντρια του UoL Center for DEI
Θύμα μιας αλυσίδας αδιαφορίας, ανευθυνότητας και πρόχειρων σχεδίων «διαχείρισης», τα βουνά της ορεινής Λεμεσού, σήμερα, θρηνούν και οδύρονται. Από τα ανακυκλώσιμα σχέδια σε δελτία τύπου, μέχρι τις φωτογραφίες πολιτικών αρχόντων που φαντάζουν «πιο έτοιμοι από ποτέ», μεσολαβεί ένας ακόμα Ιούλης βουτηγμένος στις στάχτες.
Η Λεμεσός δεν χάθηκε από την κλιματική αλλαγή, έτσι όπως έντεχνα διοχετεύεται στην κυπριακή κοινωνία τις τελευταίες ώρες. Η κλιματική αλλαγή είναι απότοκο των πράξεων και των διαχρονικών στάσεων μας απέναντι στο περιβάλλον. Είναι συνέπεια του ανθρώπινου χεριού που συνέβαλε στη δημιουργία τέτοιων συνθηκών, οι οποίες με τη σειρά τους οδήγησαν σε μια δολοφονική πυρκαγιά. Με αυτό το χέρι, το δικό μας χέρι, την αφήσαμε να καίει ακαθάριστα ξερόχορτα και αφρόντιστους δασικούς δρόμους γεμάτους παράνομους σκυβαλότοπους. Οι άνθρωποι στα βουνά είδαν τον κόπο τους να γίνεται καπνός, διότι οι αποφάσεις που λήφθηκαν σε κλιματιζόμενα γραφεία ήταν βολικές και «βολεμένες».
Ξανά τα ίδια λοιπόν. Ακόμα μια «επόμενη μέρα». Ακόμα ένα «θα αναδασώσουμε». Με τι σχέδιο; Με ποια χρονοδιαγράμματα; Με ποιους ελέγχους και ποιες ευθύνες; Και το κυριότερο: Ποιος θα προστατεύσει το νέο δάσος πριν γίνει κι αυτό αποκαΐδια;
Εμείς, ως υπεύθυνοι πολίτες, κάναμε την έρευνά μας και παραθέτουμε ενδιαφέρονται στοιχεία, λαμβάνοντας υπόψη το τι προβλέπει η Ευρωπαϊκή Ένωση για αποκατάσταση των δασικών μας περιοχών.
Αναδάσωση μετά τις πυρκαγιές στην ορεινή Λεμεσό: Τι προβλέπει η ΕΕ και πώς μπορούμε να βοηθήσουμε;
Οι πληγές της επόμενης μέρας, μετρούν χιλιάδες στρέμματα δάσους, ζώα και καλλιέργειες. Η αποκατάσταση αυτών των περιοχών δεν είναι απλή υπόθεση. Αντίθετα, απαιτεί μακροπρόθεσμο σχεδιασμό, τεχνική γνώση και συλλογική δράση.
Στην Κύπρο, η αναδάσωση μετά από πυρκαγιά γίνεται σε ευθυγράμμιση με τις ευρωπαϊκές κατευθυντήριες γραμμές, που θέτουν ως βασική αρχή τη φύτευση δέντρων που αντέχουν στις τοπικές συνθήκες και ενισχύουν τη βιοποικιλότητα. Στο πλαίσιο της Στρατηγικής Δασών της ΕΕ για το 2030, έχει τεθεί ο φιλόδοξος στόχος της φύτευσης 3 δισεκατομμυρίων δέντρων πανευρωπαϊκά μέσα στη δεκαετία, στόχος που αφορά άμεσα και την Κύπρο.
Τί απαιτεί η αναδάσωση στα ορεινά χωριά της Λεμεσού;
- Τοπικά ανθεκτικά είδη που αντέχουν στις ξηροθερμικές συνθήκες και μειώνουν τον κίνδυνο νέων πυρκαγιών.
- Ορθό σχεδιασμό και σταδιακή φύτευση, ώστε να προστατευτεί το έδαφος και να αναπτυχθεί σταθερό δασικό οικοσύστημα.
- Ενίσχυση της φυσικής αναγέννησης με μέτρα προστασίας από βόσκηση ή ανεξέλεγκτη πρόσβαση.
Από πού έρχεται η χρηματοδότηση για αναδάσωση;
Η χρηματοδότηση για τέτοιες δράσεις έρχεται σε μεγάλο βαθμό από την ΕΕ μέσω των ταμείων αγροτικής ανάπτυξης, του Ευρωπαϊκού Ταμείου Περιφερειακής Ανάπτυξης και εθνικών σχεδίων. Με το 18% των ευρωπαϊκών κονδυλίων για τα δάση να κατευθύνονται στην αναδάσωση και άλλο ένα 18% στη βελτίωση της ανθεκτικότητας των δασικών οικοσυστημάτων, τα κονδύλια αυτά, σε συνδυασμό με εθνικά και κοινοτικά προγράμματα, μπορούν να στηρίξουν τους τοπικούς φορείς και τις κοινότητες, ώστε να ξαναδώσουν ζωή στους καμένους λόφους της Λεμεσού.
Παράλληλα, και εξίσου σημαντικά, η Ευρώπη δίνει έμφαση στην πρόληψη: με εκπαίδευση, σωστή διαχείριση καυσίμων υλών και εμπλοκή των κατοίκων στη φροντίδα του δάσους, ώστε οι ίδιες τραγωδίες να μην επαναληφθούν.
Πώς μπορούν να συμμετάσχουν οι πολίτες;
Η αναδάσωση είναι υπόθεση ολονών μας. Αναμενόμενα, μετά από πυρκαγιές τέτοιων διαστάσεων, οργανώνονται τοπικές ομάδες εθελοντών, σχολεία, κοινότητες και περιβαλλοντικές οργανώσεις για να στηρίξουν τις φυτεύσεις και τη φροντίδα των νέων δενδρυλλίων.
Πού να απευθυνθούμε για πληροφορίες;
- στο Τμήμα Δασών Κύπρου: Παρέχει πληροφορίες για προγράμματα αναδάσωσης και συντονίζει οργανωμένες εθελοντικές εξορμήσεις.
- στα Κοινοτικά Συμβούλια: Πολλές κοινότητες της ορεινής Λεμεσού σχεδιάζουν τοπικά σχέδια αναδάσωσης και χρειάζονται εθελοντές.
- στις Περιβαλλοντικές οργανώσεις (π.χ. Terra Cypria, BirdLife Cyprus): Συχνά διοργανώνουν εκστρατείες φύτευσης και ενημερωτικά εργαστήρια.
Τι μπορεί να κάνει ο καθένας από εμάς:
- Να δηλώσει συμμετοχή σε τοπικές δράσεις.
- Να υποστηρίξει οικονομικά μέσω δωρεών ή χορηγιών για την αγορά δενδρυλλίων.
- Να φροντίσει προσωπικά μικρές εκτάσεις γης, όπου επιτρέπεται, με καθοδήγηση από ειδικούς.
- Να ενημερώνει και να ευαισθητοποιεί άλλους, ώστε να καλλιεργηθεί κουλτούρα πρόληψης
Χρόνος & Κόστος με μια ματιά
Πόσος χρόνος χρειάζεται για πλήρη αναδάσωση μετά από πυρκαγιά;
Η αναδάσωση δεν είναι μια απλή φύτευση δέντρων. Είναι μια μακροπρόθεσμη διαδικασία που περιλαμβάνει:
- Άμεση φάση (1ο έτος): Εκτίμηση ζημιών, καθαρισμός καμένης έκτασης (αν χρειάζεται) και πρώτη φύτευση.
- Μεσοπρόθεσμη φάση (2-5 έτη): Πρόσθετες φυτεύσεις, αντικατάσταση δενδρυλλίων που δεν επιβιώνουν, συντήρηση (πότισμα, προστασία από ζώα).
- Μακροπρόθεσμη φάση (5-30 έτη): Το δάσος χρειάζεται τουλάχιστον 20-30 χρόνια για να επανέλθει σε φυσική κατάσταση, να δημιουργηθεί πλούσιο υπόστρωμα και να φιλοξενήσει ξανά άγρια πανίδα όπως πριν την πυρκαγιά.
Σημαντικό είναι επίσης, το γεγονός ότι, σε μεσογειακά οικοσυστήματα, όπως στην Κύπρο, πολλά πευκοδάση αναγεννούνται φυσικά εάν προστατευθούν σωστά τα πρώτα 2-3 χρόνια. Σε πιο υποβαθμισμένες περιοχές, η τεχνητή αναδάσωση είναι αναγκαία και ο χρόνος αποκατάστασης μπορεί να παραταθεί.
Πόσο κοστίζει μια αναδάσωση σε εθνικό επίπεδο;
Το κόστος εξαρτάται από πολλούς παράγοντες:
- Έκταση (π.χ. 1.000 στρέμματα ή 100.000 στρέμματα)
- Επιλογή ειδών (ντόπια ή εισαγόμενα)
- Προσβασιμότητα περιοχής (ορεινή ή πεδινή)
- Αν απαιτείται εκτεταμένη φροντίδα (π.χ. πότισμα σε άνυδρες περιοχές).
Ενδεικτικά στοιχεία (ΕΕ & Κύπρος):
- Το κόστος φύτευσης και φροντίδας κυμαίνεται από 2.000–5.000 ευρώ ανά εκτάριο (10 στρέμματα).
- Στην Κύπρο, το κόστος μπορεί να φτάσει και 8.000 ευρώ/εκτάριο σε δύσβατες ορεινές περιοχές με μεγάλη ανάγκη συντήρησης (π.χ. συχνό πότισμα).
- Η συνολική δαπάνη για μια μεγάλη καμένη περιοχή π.χ. 5.000 εκτάρια, μπορεί να ξεπεράσει τα 15–20 εκατομμύρια ευρώ, ανάλογα με το σχέδιο.
Σε αυτά περιλαμβάνονται, το κόστος αγοράς φυτών, η εργασία φύτευσης, η συντήρηση (3-5 χρόνια), και οι μελέτες και τα σχέδια διαχείρισης.
Συμπέρασμα; Ας σταματήσουν τα παραμύθια
Η αναδάσωση θέλει υπομονή, σταθερή χρηματοδότηση και συμμετοχή. Δεν είναι «φυτέψτε, σκουπίστε, τελειώσατε». Ούτε φιέστα με φυτεύσεις για φωτογραφίες, ή ένα διαρκές έργο «υπό ανέγερση» με αμφιλεγόμενες διαδικασίες έγκρισης. Είναι υπόσχεση ζωής που απαιτεί «καθαρά» χρήματα, ανθρώπινο δυναμικό, σοβαρό σχεδιασμό, αυστηρή επιτήρηση και υποχρεωτική λογοδοσία. Όποιος εξακολουθεί να μην το καταλαβαίνει αυτό, είναι συνένοχος στην επόμενη φωτιά.
Καιρός λοιπόν, για ένα οριστικό τέλος στην αδιαφορία. Η Κύπρος δεν αντέχει άλλη στάχτη. Για να έχουμε έδαφος να φυτέψουμε στο μέλλον και λόγο να μιλάμε για αναδάσωση, αυτό πρέπει γίνει αντιληπτό σήμερα. Τα δάση ξαναχτίζονται μόνο με ανάληψη ευθύνης. Και αυτή η ευθύνη δεν βαραίνει τους εθελοντές. Αυτή την ευθύνη μας την χρωστάνε. Γι’ αυτό, να θυμάστε: μπορεί η αναδάσωση να είναι συλλογική υπόθεση, αλλά όσο μεγαλύτερη η ανάγκη για εθελοντισμό, τόσο μικρότερη η ανάληψη ευθύνης του κράτους.
ΠΗΓΕΣ:
Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο – Η Ευρωπαϊκή Ένωση και τα Δάση https://www.europarl.europa.eu/factsheets/el/sheet/105/
Ευρωπαϊκή Επιτροπή – Στρατηγική για τα Δάση 2030
https://ec.europa.eu/environment/forests/strategy.htm
Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Περιβάλλοντος (EEA) – Κίνδυνος Πυρκαγιών https://www.eea.europa.eu/themes/forests/forest-fires
Τμήμα Δασών Κύπρου
http://www.moa.gov.cy/moa/fd/fd.nsf/index_gr/index_gr?OpenDocument
FAO – Αναδάσωση μετά τις Πυρκαγιές
https://www.fao.org/forestry/firemanagement/en/
