Η Αστρονομία είναι η επιστήμη που μελετά τα ουράνια σώματα: τον Ήλιο, τους πλανήτες, τη Σελήνη (γενικά το πλανητικό μας σύστημα), τα αστέρια και τους Γαλαξίες. Συγκεκριμένα, ερευνά τις κινήσεις, τις θέσεις και τις αποστάσεις των σωμάτων αυτών, το σχήμα, το μέγεθος, τη φυσική κατάσταση, τη χημική σύνθεση και την εξέλιξή τους και γενικά τις επιδράσεις που το καθένα από τα σώματα αυτά εξασκεί στο άλλο. Ακόμη ερευνά τους γενικούς νόμους της δομής και της εξέλιξης του Σύμπαντος.
Η αστρονομία είναι μία από τις παλαιότερες φυσικές επιστήμες και χρειάστηκε πολλές εκατοντάδες χρόνια για να φτάσει στο σημερινό ανώτερο επίπεδο της, ώστε να μπορεί να δίνει ικανοποιητικές απαντήσεις ακόμη και σε δύσκολα επιστημονικά προβλήματα.
Σήμερα, χάρη στην αστρονομία, πολλά φαινόμενα που οι άνθρωποι τα χαρακτήριζαν ως «μυστήρια της φύσης» αποκαλύφτηκαν σε βαθμό που τα θεωρούμε ως απλά – φυσικά πράγματα.
Έχοντας υπόψη όλα τα πιο πάνω, το 1973 ο Doug Berger πρόεδρος της Αστρονομικής Ένωσης της Βόρειας Καλιφόρνιας, πήρε την πρωτοβουλία για θεσμοθέτηση της Ημέρας Αστρονομίας (Astronomy Day) με σκοπό να φέρει το κοινό σε επαφή με την αστρονομία, τοποθετώντας τηλεσκόπια σε πολυσύχναστα αστικά σημεία, ώστε οι περαστικοί να μπορούν να παρατηρήσουν τον ουρανό. Από τότε κάθε Μάιο, οι εκδηλώσεις, με αφορμή αυτή τη μέρα έχουν επεκταθεί και υποστηρίζονται από πολλές οργανώσεις, Κρατικούς και Επιστημονικούς Φορείς. Οι εκδηλώσεις αυτές έχουν ως στόχο να ενισχύσουν την επιστημονική συνείδηση, να ενδυναμώσουν τις αστρονομικές κοινότητες και να υποστηρίξουν την επιστημονική εκπαίδευση.
Εδώ θα ήθελα να αναφέρω ότι η εξερεύνηση διαστήματος στον κόσμο και τα δεδομένα παρατήρησης της γης μπορούν να προσφέρουν προοπτικές και λύσεις σε διάφορους τομείς συμπεριλαμβανομένης της αειφόρου ανάπτυξης. Η αστρονομία δεν περιορίζεται στον ουρανό, ενώνει επιστήμες, κοινωνίες και χώρες, δημιουργώντας νέες ευκαιρίες για βιώσιμη ανάπτυξη.
Η σχέση ανάμεσα στην αστρονομία και την αειφόρο ανάπτυξη δεν είναι άμεσα εμφανής και κατανοητή αλλά είναι βαθιά και σημαντική. Ως βιολόγος, βλέπω τη σύνδεση ανάμεσα στην παρατήρηση της ζωής στη Γη και την παρατήρηση του ουρανού ως δύο αλληλοσυμπληρούμενες διαστάσεις της ίδιας προσπάθειας: να κατανοήσουμε, να προστατεύσουμε και να αξιοποιήσουμε υπεύθυνα τους φυσικούς πόρους.
Στην εποχή που η ανθρωπότητα αναζητά επειγόντως λύσεις για έναν πιο δίκαιο, βιώσιμο και υγιή πλανήτη, η αστρονομία – συχνά συνδεδεμένη με την επιστημονική φαντασία ή την παρατήρηση των άστρων – έρχεται να μας εκπλήξει. Όχι μόνο ως πηγή γνώσης για το σύμπαν, αλλά και ως εργαλείο για την επίτευξη των 17 Στόχων Βιώσιμης Ανάπτυξης (SDGs) των Ηνωμένων Εθνών.
Αποτελεί ένα ισχυρό εργαλείο για την προώθηση της επιστημονικής παιδείας (Στόχος 4). Ενθαρρύνει την κριτική σκέψη, την παρατήρηση και τη συνεργασία. Μέσα από την εκπαίδευση στην αστρονομία καλλιεργείται η αντίληψη για τον πλανήτη ως ένα ευάλωτο, κοινό σπίτι της ανθρωπότητας.
Συμβάλλει επίσης με απροσδόκητους τρόπους στην κοινωνική και περιβαλλοντική βιωσιμότητα. Για παράδειγμα, η ανάπτυξη του αστροτουρισμού μπορεί να προσφέρει οικονομική ώθηση σε απομακρυσμένες περιοχές, όπου ο καθαρός ουρανός μετατρέπεται σε πόρο (Στόχος 1). Παράλληλα, δορυφορικά δεδομένα, που συχνά δημιουργούνται για καθαρά αστρονομικούς σκοπούς, χρησιμοποιούνται για την παρακολούθηση της γεωργικής παραγωγής, της ποιότητας του νερού και των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής (Στόχοι 2, 13, 14, 15).
Η νυχτερινή ρύπανση από τεχνητό φως – φαινόμενο που μειώνει την ορατότητα του νυχτερινού ουρανού – έχει αποδειχθεί ότι επηρεάζει την ανθρώπινη υγεία (Στόχος 3) αλλά και τη συμπεριφορά των ζώων (Στόχοι 14,15), οδηγώντας σε διαταραχές στα βιολογικά ρολόγια. Η αστρονομία, επομένως, γίνεται και πάλι σύμμαχος της βιολογίας στην κατανόηση και αντιμετώπιση τέτοιων προβλημάτων.
Η αστρονομία ωθεί την τεχνολογική πρόοδο (π.χ. αισθητήρες, υπολογιστικά συστήματα, τεχνικές επεξεργασίας εικόνας), οι οποίες συχνά βρίσκουν εφαρμογές στην υγεία, στις τηλεπικοινωνίες και στο περιβάλλον. Επίσης η εισαγωγή της αστρονομίας στην εκπαίδευση STEM (Επιστήμη, Τεχνολογία, Μηχανική και Μαθηματικά) (Στόχος 9) ενισχύει το ενδιαφέρον των νέων για τις επιστήμες, ενώ παράλληλα προγράμματα που προωθούν τη συμμετοχή των γυναικών στις επιστημονικές δραστηριότητες συμβάλλουν στην ισότητα των φύλων (Στόχος 5,10).
Από τη φύση της η αστρονομία είναι μια διεθνής επιστήμη καθότι τα αστρονομικά φαινόμενα δεν γνωρίζουν σύνορα. Αυτό ενθαρρύνει τη συνεργασία μεταξύ κρατών και πολιτισμών (Στόχος 17), κάτι που είναι θεμελιώδες για την επίτευξη των στόχων βιώσιμης ανάπτυξης.
Τα πιο πάνω παραδείγματα είναι ενδεικτικά αφού υπάρχει διασύνδεση και με τους 17 Στόχους Βιώσιμης Ανάπτυξης του ΟΗΕ σε πολλά επίπεδα.
Εν κατακλείδι θα ήθελα να τονίσω ότι η αστρονομία προσφέρει μια «κοσμική προοπτική». Μας βοηθά να δούμε τη Γη ως ένα ενιαίο και εύθραυστο οικοσύστημα. Αυτή η συνειδητοποίηση μπορεί να οδηγήσει σε μια πιο υπεύθυνη στάση απέναντι στη φύση και στις μελλοντικές γενιές.
Ιωάννα Παναγιώτου
Βιολόγος/ΜΒΑ/ΜΑ
Επιχειρησιακή Διευθύντρια (COO) Πανεπιστημίου Λεμεσού
