Την τρέχουσα περίοδο συζητιέται στην Κοινοβουλευτική Επιτροπή Παιδείας και Πολιτισμού το κατά πόσο οι κοινωνικοί λειτουργοί θα πρέπει να αποτελέσουν μέρος του σχολικού περιβάλλοντος για την πρόληψη και καταπολέμηση/μείωση επιβλαβών περιστατικών που τα τελευταία χρόνια πολλαπλασιάζονται. Τα περιστατικά αυτά εγείρουν ζητήματα σχετικά με την αποτροπή δυσάρεστων καταστάσεων, που συμβαίνουν και προκαλούν ανησυχία.
Διαβάζοντας τις προηγούμενες ημέρες κάποιο σκεπτικισμό για το ρόλο των Κοινωνικών Λειτουργών, πέρα από μια προφανή διαφωνία ότι επαγγελματικοί φόβοι δεν μπορούν και δεν πρέπει να θέσουν σε κίνδυνο τις μελλοντικές γενιές, αναδεικνύεται επίσης σχετική άγνοια για το ρόλο τον οποίο οι κοινωνικοί λειτουργοί αναλαμβάνουν στο σχολικό περιβάλλον ενώ ήδη απασχολούνται στην προπαρασκευαστική μαθητεία.
Σκοπός αυτού του άρθρου αποτελεί η εμπεριστατωμένη και ερευνητικά τεκμηριωμένη ενημέρωση για την πρακτική της Κοινωνικής Εργασίας στα σχολεία μέσω της ακαδημαϊκής εμπειρίας και τεχνογνωσίας μας.
Η σχολική κοινωνική εργασία αποτελεί μια αναπτυσσόμενη ειδικότητα σε όλο τον κόσμο. Υπάρχουν σχολικοί κοινωνικοί λειτουργοί που ασκούν το επάγγελμά τους σε πάνω από 501 χώρες, ενώ έχουν αναπτυχθεί διάφορα μοντέλα σχολικής κοινωνικής εργασίας. Ο Σύνδεσμος Σχολικής Κοινωνικής Εργασίας της Αμερικής2 (School Social Work Association of America) ορίζει τους σχολικούς κοινωνικούς λειτουργούς ως «εκπαιδευμένους επαγγελματίες ψυχικής υγείας που μπορούν να βοηθήσουν σε θέματα ψυχικής υγείας, συμπεριφορικά ζητήματα, θετική συμπεριφορική υποστήριξη, ακαδημαϊκή και υποστήριξη τάξης, συμβουλευτική με εκπαιδευτικούς, γονείς και διοικητικά στελέχη, καθώς και να παρέχουν ατομική και ομαδική συμβουλευτική/θεραπεία».
Η θεσμοθέτηση της κοινωνικής εργασίας στα σχολεία συνιστά μία πραγματική ανάγκη της σημερινής εποχής, που θα αποτελέσει δείκτη κοινωνικής ανάπτυξης για την Κύπρο, καθώς οι κοινωνικοί λειτουργοί στα σχολεία διαδραματίζουν ουσιαστικό ρόλο στην αντιμετώπιση των σύνθετων και αλληλένδετων αναγκών των μαθητών. Υποστηρίζοντας την προσωπική, κοινωνική και συναισθηματική ευημερία των μαθητών παράλληλα με την ακαδημαϊκή τους πρόοδο, οι κοινωνικοί λειτουργοί συμβάλλουν στη δημιουργία εκπαιδευτικών περιβαλλόντων τα οποία παρέχουν ίσες ευκαιρίες για όλους τους μαθητές.
Οι κοινωνικοί λειτουργοί στα σχολεία κατέχουν μια μοναδική θέση, διότι παρέχουν ολοκληρωμένη υποστήριξη μέσω υπηρεσιών που ενισχύουν την ευημερία των μαθητών, προωθούν την ακαδημαϊκή επιτυχία και ενδυναμώνουν τη σύνδεση σχολείου-οικογένειας-κοινότητας.
Πιο συγκεκριμένα οι κοινωνικοί λειτουργοί παρέχουν:
· Ολιστική Υποστήριξη: Οι κοινωνικοί λειτουργοί αναγνωρίζουν τη σύνδεση μεταξύ της ακαδημαϊκής απόδοσης και της συναισθηματικής ευημερίας. Αντιμετωπίζουν και τις δύο πλευρές, αναπτύσσοντας στρατηγικές που ανταποκρίνονται στις συγκεκριμένες προκλήσεις των μαθητών, όπως θέματα ψυχικής υγείας, οικογενειακές πιέσεις ή κοινωνικοοικονομικά εμπόδια.
· Εξατομικευμένα Σχέδια Υποστήριξης: Δημιουργώντας προσαρμοσμένα πλάνα παρέμβασης, οι κοινωνικοί λειτουργοί εξασφαλίζουν ότι οι μαθητές λαμβάνουν υποστήριξη που ανταποκρίνεται στις ιδιαίτερες ανάγκες τους, ενισχύοντας την προσωπική ανθεκτικότητα και την ακαδημαϊκή επιτυχία.
· Διαχείριση Κρίσεων: Οι κοινωνικοί λειτουργοί ανταποκρίνονται άμεσα σε κρίσιμες καταστάσεις, όπως τραύμα, εκφοβισμό ή προβλήματα συμπεριφοράς, προσφέροντας άμεσες και μακροπρόθεσμες λύσεις που διασφαλίζουν την ευημερία των μαθητών.
Οι κοινωνικοί λειτουργοί προωθούν ενεργά τη συμπερίληψη και την πρόληψη, αντιμετωπίζοντας συστημικές ανισότητες που ενδέχεται να περιορίσουν τις ευκαιρίες των μαθητών να αναπτυχθούν εφαρμόζοντας τις μεθόδους της Κοινωνικής Εργασίας με άτομα, οικογένειες και ομάδες μαθητών, γονέων και εκπαιδευτικών. Πιο συγκεκριμένα προωθούν τα ακόλουθα:
· Υπεράσπιση και Ισότητα: Υποστηρίζουν πολιτικές και πρακτικές που υποστηρίζουν περιθωριοποιημένους ή λιγότερο εξυπηρετούμενους πληθυσμούς, εξασφαλίζοντας ότι τα σχολεία παραμένουν χώροι συμπερίληψης.
· Συνεργασία με Ενδιαφερόμενους Φορείς: Οι κοινωνικοί λειτουργοί συνεργάζονται με οικογένειες, εκπαιδευτικούς, και κοινοτικούς φορείς για να δημιουργήσουν ένα συνεκτικό δίκτυο υποστήριξης που ενισχύει την ανάπτυξη των μαθητών.
· Καλλιέργεια Ψυχικής Ανθεκτικότητας: Ενισχύοντας θετικά σχολικά περιβάλλοντα και ενθαρρύνοντας τη συναισθηματική νοημοσύνη, οι κοινωνικοί λειτουργοί συμβάλλουν στη δημιουργία κλίματος, όπου οι μαθητές νιώθουν ότι έχουν αξία και υποστήριξη.
Το έργο των κοινωνικών λειτουργών στα σχολεία υπογραμμίζει τη σημασία της σύνδεσης μεταξύ κοινωνικο-συναισθηματικής ευημερίας και ακαδημαϊκής επιτυχίας. Δρώντας ως συνδετικός κρίκος μεταξύ μαθητών, οικογενειών, εκπαιδευτικών και της κοινότητας, διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο στην παροχή των απαραίτητων εργαλείων και υποστήριξης σε όλους τους μαθητές, ώστε να επιτύχουν το μέγιστο των δυνατοτήτων τους.
Η Παγκόσμια Στρατηγική Υπεράσπισης της UNICEF 2021-20253 καλεί τις κυβερνήσεις να ενισχύσουν τις κοινωνικές παρεμβάσεις που βασίζονται στα σχολεία, ώστε να διασφαλιστεί ότι τα σχολεία και άλλα εκπαιδευτικά περιβάλλοντα υποστηρίζουν τη ψυχική υγεία μέσω ποιοτικών υπηρεσιών, υποστήριξης και θετικών σχέσεων. Για τα παιδιά που ζουν σε βίαια, χαοτικά ή παραμελημένα σπίτια, τα σχολεία συχνά αποτελούν τη μόνη ελπίδα για τη
δημιουργία υγιών σχέσεων και συζητήσεων, οι οποίες μπορούν να βοηθήσουν ένα παιδί να νιώσει ασφαλές, ήρεμο και ορατό. Αυτό μπορεί να λειτουργήσει ως σημείο καμπής για την ανάπτυξη της ανθεκτικότητας των παιδιών, ώστε να μπορέσουν να διαχειριστούν και να ξεπεράσουν το τραύμα και να σπάσουν τους διαγενεακούς κύκλους βίας.
Χαρακτηριστικά αναφέρεται η παρέμβαση του Υπουργείου Παιδείας της Ελλάδος4, το οποίο είχε προβεί στην πρόσληψη και κοινωνικών λειτουργών με στόχο την διαχείριση κρίσεων και των συνεπειών τους, όπως αυτή της πανδημίας COVID-19 :
“Με την τοποθέτηση Ψυχολόγων και Κοινωνικών Λειτουργών θα υποστηρίξει το Υπουργείο Παιδείας το νέο σχολικό έτος, με σκοπό την ενημέρωση, τη συμβουλευτική και την ενδυνάμωση της σχολικής κοινότητας, ήτοι μαθητές με και χωρίς ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες, εκπαιδευτικούς, γονείς και άλλους εμπλεκόμενοι, ώστε να αποκτήσουν εκείνες τις δεξιότητες που απαιτούνται για να διαχειριστούν αποτελεσματικά κρίσιμες και απρόβλεπτες καταστάσεις, όπως η πανδημία του COVID 19, δημιουργώντας ένα ασφαλές σχολικό περιβάλλον με απώτερο στόχο τη διαφύλαξη της δημόσιας υγείας, την προστασία των μαθητών και των οικογενειών τους, καθώς και της σχολικής κοινότητας και κατ’ επέκταση της κοινωνίας”.
Προς επίρρωση όλων των παραπάνω θα θέλαμε να σας ενημερώσουμε ότι το Πρόγραμμα Κοινωνικής Εργασίας του Πανεπιστημίου Λευκωσίας είναι υπεύθυνο για το προληπτικό πρόγραμμα ‘’Ιστός’’ παροχής κοινωνικών και ψυχολογικών υπηρεσιών σε όλες τις βαθμίδες εκπαίδευσης τα τελευταία 4 έτη. Στόχος του προγράμματος, το οποίο επιχορηγείται από το ΥΠΑΝ και συντονίζεται από την ΑΑΕΚ, είναι να παρέχει υπηρεσίες σε μαθητές και οικογένειες με στόχο την διατήρηση των παιδιών στη μαθησιακή διαδικασία, την υποστήριξη του οικογενειακού ιστού και την αποφόρτιση του ήδη βεβαρυμμένου εκπαιδευτικού πλαισίου.
Οι κοινωνικοί λειτουργοί δε διεκδικούν τη θέση και το ρόλο άλλων επαγγελματιών, όπως και το ρόλο τους δεν μπορούν να τον αντικαταστήσουν άλλες ειδικότητες. Η υφιστάμενη διαχείριση περιστατικών με την παραπομπή ή ενημέρωση άλλων φορέων δεν καθίσταται πλέον αποτελεσματική. Εκτιμούμε ότι είναι απαραίτητο τα περιστατικά στη σχολική κοινότητα να τυγχάνουν διαχείρισης εντός της σχολικής κοινότητας με βάση την προαναφερθείσα ολιστική μεθοδολογία και εξειδικευμένες επιστημονικές παρεμβάσεις.
Επιπλέον, κρίνεται αποφασιστικής σημασίας, όπως το Υπουργείο Παιδείας, Αθλητισμού και Νεολαίας, αναλάβει την εργοδοτήση των επαγγελματιών κοινωνικών λειτουργών συμπεριλαμβάνοντας τους στην υπηρεσιακή δομή του σχολείου σε κάθε εκπαιδευτική βαθμίδα. Καταλήγοντας τη συγκεκριμένη επιστολή επισημαίνουμε ότι αποτελεί υποχρέωση όλων μας, όταν ένα σύστημα αντιμετωπίζει δυσκολίες ή/και πλέον δεν μπορεί να ανταποκριθεί επιτυχώς στις νέες προκλήσεις και ανάγκες να προβαίνουμε στην αναθεώρηση και εκσυγχρονισμό του προς όφελος της κοινωνικής ανάπτυξης και ιδιαίτερα όταν στοχεύει στα παιδιά, τους εφήβους και τους νέους!
Η θεσμοθέτηση της σχολικής κοινωνικής εργασίας στη δημόσια εκπαίδευση αποτελεί πάγιο αίτημα του Συνδέσμου Κοινωνικών Λειτουργών Κύπρου και μια αδιαμφησβήτητη αναγκαιότητα για την Κυπριακή κοινωνία!
Καθ. Χρήστος Παναγιωτόπουλος Αν. Καθ. Γρηγόρης Νεοκλέους Αν. Καθ. Στέφανος Σπανέας Επ. Καθ. Δέσποινα Κοχλιού
