Νέα έρευνα ρίχνει φως στους λόγους για τους οποίους οι πόλεις των Μάγια άκμασαν και στη συνέχεια εξαφανίστηκαν, αποκαλύπτοντας μηχανισμούς που θυμίζουν τις σύγχρονες αστικές μετακινήσεις. Γιατί μετακινείται κανείς σε μια πόλη και γιατί την εγκαταλείπει; Όπως και σήμερα, έτσι και στο παρελθόν, οι πληθυσμοί αυξομειώνονταν για πολλούς λόγους: την οικονομία, την ποιότητα ζωής, την πυκνότητα πληθυσμού ή ακόμη και περιβαλλοντικούς παράγοντες.
Όπως αποδεικνύεται, αυτό το μοτίβο υπήρχε ανέκαθεν. Οι πρώτες πόλεις δημιουργήθηκαν από αγροτικούς πληθυσμούς, ανθρώπους που εξαρτώνταν από τη γη και ζούσαν διάσπαρτα, κοντά στις καλλιέργειές τους, για να μειώσουν τα κόστη μετακίνησης και χρόνου. Ωστόσο, η ζωή στις πόλεις ήταν πάντα πιο δαπανηρή. Οι κάτοικοι αντιμετώπιζαν μεγαλύτερους κινδύνους από ασθένειες, ανταγωνισμό για πόρους και αυξανόμενη κοινωνική ανισότητα. Παρ’ όλα αυτά, πολλοί αγρότες επέλεγαν να εγκατασταθούν στα αστικά κέντρα, αποδεχόμενοι αυτά τα κόστη.
Η πολυπλοκότητα της αστικοποίησης των Μάγια
Το ερώτημα του γιατί οι άνθρωποι έκαναν αυτή την επιλογή απασχολεί εδώ και χρόνια τους επιστήμονες. Ο αρχαιολόγος Ντάγκλας Κένετ του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνια στη Σάντα Μπάρμπαρα, που έχει μελετήσει εκτενώς την αστικοποίηση στις πόλεις των Κλασικών Μάγια, εξηγεί ότι η απάντηση δεν είναι απλή.
Σύμφωνα με νέα μελέτη του ίδιου και συνεργατών του, η οποία δημοσιεύθηκε στην επιθεώρηση Proceedings of the National Academy of Sciences, η ανάπτυξη και η πτώση των πόλεων των Μάγια οφείλονται σε πολλούς, αλληλένδετους παράγοντες. Η έρευνα αξιοποιεί θεωρίες οικολογίας πληθυσμών για να ποσοτικοποιήσει τους μηχανισμούς της αστικοποίησης στην περιοχή των Κλασικών Μάγια.
«Διαπιστώσαμε ότι η άνοδος και η επέκταση των πόλεων προήλθαν από τον συνδυασμό κλιματικών μεταβολών, συγκρούσεων μεταξύ ομάδων και ισχυρών οικονομιών κλίμακας, που επιτεύχθηκαν μέσω επενδύσεων σε γεωργικές υποδομές», αναφέρει ο Κένετ.
Οι παράγοντες αυτοί, όπως σημειώνει, ευνόησαν την παράλληλη εξέλιξη της αστικοποίησης, της συστημικής ανισότητας και των σχέσεων εξάρτησης μεταξύ κοινωνικών τάξεων.
Όταν τα οφέλη της πόλης δεν αρκούν
Με το ίδιο θεωρητικό πλαίσιο, οι ερευνητές κατέληξαν ότι η αποαστικοποίηση ξεκινούσε «όταν τα οφέλη της ζωής στην πόλη δεν υπερείχαν πλέον των κόστους, καθώς τα περιβάλλοντα γύρω από τις πόλεις υποβαθμίζονταν και οι βελτιωμένες κλιματικές συνθήκες καθιστούσαν πιο ελκυστική τη ζωή στην ύπαιθρο».
Η ομάδα επικεντρώθηκε αρχικά στον ρόλο της κλιματικής αλλαγής —ιδίως της ξηρασίας— στην παρακμή των πόλεων. Από το 2012 συγκέντρωνε αρχαιολογικά δεδομένα για πληθυσμιακές μεταβολές, συγκρούσεις και επενδύσεις σε αγροτική υποδομή, ενώ πρόσφατα απέκτησε πρόσβαση σε νέα, υψηλής ανάλυσης κλιματικά δεδομένα.
«Επωφεληθήκαμε επίσης από τις εξελίξεις στη μοντελοποίηση δεδομένων, που μας επέτρεψαν να εξετάσουμε τις σχέσεις μεταξύ αυτών των παραμέτρων με τρόπους που έως τώρα δεν ήταν δυνατοί», επισημαίνει ο Κένετ.
Μια νέα ματιά στο παρελθόν και το μέλλον
Τα αποτελέσματα της μελέτης ενσωματώνουν θεωρίες που μέχρι πρότινος θεωρούνταν αντικρουόμενες —όπως η περιβαλλοντική πίεση, ο πόλεμος και οι οικονομικοί παράγοντες— σε ένα ενιαίο, δυναμικό μοντέλο βασισμένο στην οικολογία πληθυσμών. Το μοντέλο αυτό εξηγεί γιατί οι αγροτικοί πληθυσμοί συγκεντρώνονταν σε πόλεις, παρά το υψηλό κόστος αστικοποίησης.
«Η μεγαλύτερη έκπληξη για μένα ήταν ότι η εγκατάλειψη των πόλεων συνέβη υπό βελτιούμενες κλιματικές συνθήκες», σημειώνει ο ερευνητής. «Πιστεύαμε ότι η παρακμή των πόλεων των Μάγια οφειλόταν σε παρατεταμένη ξηρασία. Αποδεικνύεται όμως ότι η ιστορία είναι πολύ πιο σύνθετη και ενδιαφέρουσα».
Η νέα αυτή έρευνα προσφέρει πολύτιμες γνώσεις για την κατανόηση και τη διαχείριση της σύγχρονης και μελλοντικής αστικής ανάπτυξης, θεμελιώνοντας καθολικές αρχές για το πώς οι πληθυσμοί τείνουν να συγκεντρώνονται ή να διασπώνται μέσα στον χρόνο.
tanea.gr
