Γιατί οι ψεύτικες ειδήσεις εξαπλώνονται τόσο γρήγορα; Και πώς πέφτουμε τόσο εύκολα στην παγίδα τους; Η επικρατέστερη ερμηνεία που έχουν προτείνει ως τώρα οι επιστήμονες είναι ότι αυτό συμβαίνει επειδή με κάποιον τρόπο καταφέρνουν να «αγγίξουν» τη μεροληψία μας. Μια νέα μελέτη ανακάλυψε ωστόσο ότι η επιτυχία τους δεν έχει να κάνει τόσο με τις προκαταλήψεις μας όσο με την… τεμπελιά μας: τις πιστεύουμε απλά και μόνο επειδή δεν μπαίνουμε στον κόπο να σκεφτούμε λίγο περισσότερο.
Ανθρώπινη συνήθεια
Εξελικτικά οι άνθρωποι έχουν την τάση να αποφεύγουν να σκέφτονται όταν αυτό είναι δυνατόν. Η ασυνείδητη, αυτόματη σκέψη έχει πολλά πλεονεκτήματα, αφού μας δίνει τη δυνατότητα να πάρουμε γρήγορα και χωρίς προσπάθεια αποφάσεις, οι οποίες μάλιστα είναι ενίοτε περισσότερο εμπνευσμένες, ενώ παράλληλα μας επιτρέπει την οικονομία των νοητικών δυνάμεών μας. Εχει ωστόσο και μειονεκτήματα, και τα σοβαρότερα από αυτά είναι ότι μας κάνει να εξάγουμε γρήγορα συμπεράσματα και να μην αμφισβητούμε τα στερεότυπα.
Δυο κορυφαίοι μελετητές των «fake news», ο Ντέιβιντ Ραντ από το Ινστιτούτο Τεχνολογίας της Μασαχουσέτης (MIT) στις Ηνωμένες Πολιτείες και ο Γκόρντον Πένικουκ από το Πανεπιστήμιο της Ρετζινα στον Καναδά, θέλησαν να διερευνήσουν αν αυτή η τάση μας να μην πολυσκεφτόμαστε τα πράγματα ευθύνεται για το γεγονός ότι πιστεύουμε στις ψεύτικες ειδήσεις. Για να το κάνουν κάλεσαν 3.000 εθελοντές και αξιολόγησαν με ειδικά γνωστικά τεστ κατά πόσον ο καθένας από αυτούς είχε την τάση να αντιδρά ενστικτωδώς ή να σκέφτεται περισσότερο. Στη συνέχεια τους έδειξαν αναρτήσεις από το Facebook οι οποίες πρόβαλλαν τριών ειδών ειδήσεις: αληθινές ειδήσεις, ψεύτικες ειδήσεις οι οποίες ταίριαζαν με τις πολιτικές τους απόψεις και ψεύτικες ειδήσεις που ήταν αντίθετες με αυτές. Ο κάθε εθελοντής έπρεπε να αξιολογήσει πόσο ακριβής θεωρούσε ότι ήταν η κάθε είδηση που διάβασε.
Σκέψη ίσον γνώση
Τα αποτελέσματα, τα οποία δημοσιεύθηκαν στην επιθεώρηση «Cognition», έδειξαν ότι τα άτομα που είχαν την τάση να σκέφτονται περισσότερο ήταν περισσότερο σε θέση να ξεχωρίσουν τις αληθινές από τις ψεύτικες ειδήσεις ανεξάρτητα από το αν αυτές συμφωνούσαν με τις πολιτικές τους πεποιθήσεις. Αντιστρόφως, τα άτομα που σκέφτονταν λιγότερο είχαν περισσότερο την τάση να πιστεύουν οτιδήποτε διάβαζαν, και πάλι ανεξάρτητα από το αν αυτό ταίριαζε με τις πεποιθήσεις τους.
«Όλα τα στοιχεία που έχουμε ως τώρα δείχνουν ότι περισσότερο ευθύνεται η τεμπελιά παρά η μεροληψία. Ο λόγος για τον οποίο οι άνθρωποι πιστεύουν τις ψεύτικες ειδήσεις είναι ότι δεν σκέφτονται αρκετά γύρω από αυτές» δήλωσε ο Γκόρντον Πένικουκ σε ραδιοφωνική συνέντευξη στο καναδικό ειδησεογραφικό δίκτυο CBC. «Λίγο περισσότερη σκέψη μπορεί πραγματικά να κάνει τη διαφορά και να βοηθήσει τους ανθρώπους να αναγνωρίζουν τις ψεύτικες ειδήσεις».
