Τα τελευταία χρόνια, η συζήτηση γύρω από την τεχνητή νοημοσύνη (AI) και τον αντίκτυπό της στον επαγγελματικό τομέα έχει ενταθεί, συνοδευόμενη από ανησυχίες για απώλεια θέσεων εργασίας και ανατροπές στις αγορές. Παρόμοιες ανησυχίες είχαν διατυπωθεί και σε προηγούμενες τεχνολογικές επαναστάσεις, ωστόσο η σύγχρονη μορφή αυτοματοποίησης μέσω συστημάτων AI έχει αναζωπυρώσει το δημόσιο ενδιαφέρον και τον προβληματισμό.
Οι φόβοι για απώλεια θέσεων εργασίας
Η συζήτηση γύρω από την πιθανή «αντικατάσταση» των εργαζομένων από μηχανές δεν είναι νέα. Από τις αρχές της δεκαετίας του 2010, ερευνητές και αναλυτές προειδοποιούσαν ότι η αυτοματοποίηση θα μπορούσε να οδηγήσει σε δραστικές μεταβολές στην απασχόληση. Το 2013, οι ερευνητές Καρλ Μπένεντικτ Φρέι και Μάικλ Όζμπορν από το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης εκτίμησαν ότι περίπου το 47% των θέσεων εργασίας στις Ηνωμένες Πολιτείες βρίσκονταν σε υψηλό κίνδυνο αυτοματοποίησης μέσα στις επόμενες δύο δεκαετίες. Παρόμοιες εκτιμήσεις διατυπώθηκαν και από το Ινστιτούτο Οικονομικών Ερευνών της Νέας Ζηλανδίας, το οποίο υπολόγισε ότι σχεδόν το 50% των θέσεων εργασίας στη χώρα ήταν δυνητικά ευάλωτες.
Οι έρευνες αυτές προκάλεσαν εκτεταμένο διάλογο και ώθησαν εκατοντάδες επιστήμονες να διερευνήσουν σε βάθος την επίδραση των ρομπότ και της AI στην αγορά εργασίας. Το 2017, οι οικονομολόγοι Ντάρον Ακέμογλου και Πασκάλ Ρεστρέπο δημοσίευσαν εμπειρικά στοιχεία που έδειχναν πως η εισαγωγή ρομπότ σε βιομηχανικούς τομείς συνδέθηκε με μείωση της απασχόλησης και πτώση μισθών, ευρήματα που ενίσχυσαν την απαισιοδοξία γύρω από την «απειλή» της αυτοματοποίησης.
Αναθεώρηση των προβλέψεων
Ωστόσο, πάνω από μία δεκαετία μετά τις πρώτες αυτές προειδοποιήσεις, τα δεδομένα φαίνεται να σκιαγραφούν μια πιο σύνθετη εικόνα. Ο Τομ Κουπ και οι συνεργάτες του, μέσα από ανάλυση που δημοσιεύτηκε στο The Conversation, συνέθεσαν τα αποτελέσματα 52 ερευνητικών μελετών που ακολούθησαν τη δημοσίευση των Ακέμογλου και Ρεστρέπο. Τα ευρήματα αυτής της μετα-ανάλυσης έδειξαν ότι δεν υπάρχουν ισχυρές ενδείξεις για σταθερή και γενικευμένη επίδραση των ρομπότ στους μισθούς — ούτε θετική ούτε αρνητική.
Σε αρκετές περιπτώσεις παρατηρήθηκαν μικρές αυξήσεις ή μειώσεις, αλλά ο συνολικός μέσος όρος κατέληγε σχεδόν μηδενικός, δηλαδή χωρίς ουσιαστική οικονομική σημασία. Αντίστοιχα, μια προηγούμενη μελέτη του Πανεπιστημίου του Κάντερμπερι είχε οδηγήσει σε παρόμοια συμπεράσματα σχετικά με την απασχόληση, ενώ ερευνητικές ομάδες στην Ιταλία και τη Γερμανία δεν εντόπισαν πειστικές αποδείξεις για εκτεταμένες απώλειες θέσεων εργασίας λόγω της ρομποτικής τεχνολογίας.
Η συνολική εικόνα που προκύπτει δείχνει πως, αν και η αυτοματοποίηση έχει επιφέρει αλλαγές σε συγκεκριμένους κλάδους και επαγγελματικές κατηγορίες, δεν φαίνεται να προκαλεί συστηματικές μειώσεις εισοδημάτων ή εκτεταμένες απολύσεις σε παγκόσμιο επίπεδο.
Μετασχηματισμός και νέες ευκαιρίες
Οι ερευνητές επισημαίνουν ότι η συζήτηση δεν θα πρέπει να περιορίζεται στο ερώτημα «αν θα χαθούν θέσεις εργασίας», αλλά να εστιάζει στις ποιοτικές μεταβολές του εργασιακού τοπίου. Ορισμένες μορφές εργασίας, που στηρίζονται σε επαναλαμβανόμενα ή προβλέψιμα καθήκοντα, πράγματι συρρικνώνονται, ενώ άλλες που απαιτούν δημιουργικότητα, κοινωνική αλληλεπίδραση ή κριτική σκέψη αναδεικνύονται ως ολοένα σημαντικότερες.
Η αναβάθμιση δεξιοτήτων (reskilling) και η εκπαίδευση σε τρόπους συνεργασίας ανθρώπου–μηχανής αποτελούν βασικές στρατηγικές για τη διατήρηση της ανταγωνιστικότητας. Οι επιχειρήσεις και οι οργανισμοί καλούνται να επαναπροσδιορίσουν τη λειτουργία τους, αξιοποιώντας τις δυνατότητες της τεχνητής νοημοσύνης για την ενίσχυση της παραγωγικότητας και την ανάπτυξη νέων ευκαιριών.
Παράλληλα, οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής ενθαρρύνονται να εγκαταλείψουν τα αποτρεπτικά ρυθμιστικά πλαίσια που επιδιώκουν την επιβράδυνση της αυτοματοποίησης και να επενδύσουν σε πολιτικές που ενισχύουν την εκπαίδευση, την τεχνολογική προσαρμοστικότητα και την κοινωνική συνοχή. Οι ανθρώπινες δεξιότητες – όπως η καινοτομία, η συνεργασία και η κριτική σκέψη – είναι εκείνες που αποκτούν αυξημένη αξία σε ένα περιβάλλον όπου η τεχνολογία δεν αντικαθιστά, αλλά επαναπροσδιορίζει την εργασία.
Πηγές:
Carl Benedikt Frey & Michael A. Osborne (2013). The Future of Employment: How Susceptible Are Jobs to Computerisation? (University of Oxford). – Daron Acemoglu & Pascual Restrepo (2017). Robots and Jobs: Evidence from US Labor Markets. – «Automation and the future of work – understanding the numbers» (Oxford Martin).
