Χτίζοντας Γέφυρες και Όχι Τείχη: Γιατί η Κοινωνική Συνοχή με τους Μετανάστες στην Κύπρο αποτελεί Κοινή Ευθύνη

Στη σημερινή ταχέως μεταβαλλόμενη Κύπρο, όπου η αυξανόμενη παρουσία μη Ευρωπαίων μεταναστών με διαφορετικά καθεστώτα διαμονής και εργασίας έχει γίνει μέρος του κοινωνικού μας ιστού. Τίθεται, λοιπόν το ζήτημα του πώς ζούμε μαζί. Αυτό θα πρέπει να ειδωθεί υπό το πρίσμα της ποικιλομορφίας, της ισότητας, της ένταξης, της συμμετοχής και της αλληλεγγύης. Στη σημερινή ταχέως εξελισσόμενη Κύπρο, όπου σχεδόν 1 στους 5 κατοίκους έχει πλέον άλλη καταγωγή, η συμβίωση των διαφορετικών πολιτισμών έχει αλλάξει εντελώς τις γειτονιές, τα σχολεία, καθώς και τους χώρους εργασίας.

Εδώ βρίσκεται και η κεντρική πρόκληση, καθώς ενώ η ποικιλομορφία αυξάνεται ραγδαία, η κοινωνία δεν είναι πάντα σε θέση να ανταποκριθεί σε αυτό το επίπεδο. Η ένταση και η δυσπιστία αυξάνονται λόγω της άγνοιας του άλλου, της έλλειψης διαπολιτισμικής αλληλεπίδρασης και του φόβου για το άγνωστο σε πολλές κοινότητες. Από την άλλη πλευρά, ένας μεγάλος αριθμός μεταναστών βιώνει νομική ανασφάλεια, περιορισμένη πρόσβαση σε υπηρεσίες και ένα αίσθημα αποκλεισμού, παρά την προθυμία τους να συμμετέχουν και να αισθάνονται μέρος αυτού του τόπου.

Καθώς, λοιπόν αυξάνεται την ποικιλομορφία, θα πρέπει και ανάλογα να αυξηθεί ο συλλογικός αγώνας όλων μας για την ανάπτυξη κοινωνικής συνοχής. Οφείλουμε να δημιουργήσουμε μια κοινωνία, που θα νιώθουμε όλοι ότι είμαστε μέρος της, στην οποία όλοι θα έχουμε τη δυνατότητα να συνεισφέρουμε αποτελεσματικά και θα έχουμε τις πιθανότητες να πετύχουμε, ανεξάρτητα από το πού γεννηθήκαμε εμείς ή οι πρόγονοί μας. Η κοινωνική συνοχή δεν μπορεί να αποτελεί μόνο στόχο των κοινοτήτων των μεταναστών. Είναι η κοινωνική ανάγκη που έχουν οι νέοι μετανάστες από κοινού με τους γηγενείς κατοίκους του νησιού. Δεν έχει σημασία πώς οι άνθρωποι ζουν μαζί σε κοινόχρηστους χώρους, αλλά και πώς θα αναπτύξουν μια αντίληψη «κοινής ταυτότητας» λαμβάνοντας υπόψη την ποικιλομορφία και το κοινό αίσθημα ευθύνης. Πρόκειται για τη δημιουργία κοινοτήτων όπου οι άνθρωποι θα εμπιστεύονται ο ένας τον άλλον, όπου οι νεοφερμένοι δεν χρησιμοποιούνται ως αποδιοπομπαίοι τράγοι σε περιόδους κρίσης και όπου κάθε άτομο θα έχει μια δίκαιη ευκαιρία να ευδοκιμήσει, οικονομικά, κοινωνικά και πολιτιστικά.

Στόχος του άρθρου είναι η διερεύνηση και αποτύπωση του τι πραγματικά απαιτεί η κοινωνική συνοχή με τους μετανάστες στην Κύπρο, από την κρατική πολιτική έως τις πρακτικές της γειτονιάς, Από την κοινή οικονομική συμμετοχή έως τη δύναμη της εμπιστοσύνης. Αναλύει τις τρέχουσες πραγματικότητες, εξετάζει τα συστημικά εμπόδια και επισημαίνει τα εργαλεία και τις στρατηγικές που μπορούν να διαδραματίσουν κάποιο ρόλο στη μετατόπιση του αισθήματος του τοπικού πληθυσμού στην αντίληψη και υιοθέτηση του αισθήματος της κοινωνικής συνοχής. Επιχειρεί, λοιπόν, να μας υπενθυμίσει ότι η κοινωνική συνοχή δεν είναι ευθύνη μόνο των μεταναστών. Αποτελεί μια κοινή προσπάθεια.

Κατανόηση του πλαισίου

Στο εγγύς παρελθόν, η Κύπρος θεωρούνταν χώρα διέλευσης. Ωστόσο τα τελευταία χρόνια έχει μετατραπεί σε τελικό προορισμό ανθρώπων που αναζητούσαν ασφάλεια, ευκαιρίες και ένα καλύτερο μέλλον. Σήμερα, το νησί φιλοξενεί ένα ευρύ φάσμα εθνικοτήτων, συμπεριλαμβανομένων υπηκόων τρίτων χωρών, πολιτών από την Ευρωπαϊκή Ένωση και αιτούντων άσυλο, όλοι με ποικίλα νομικά καθεστώτα και βιώματα.

Οι μετανάστες συμβάλλουν σημαντικά σε τομείς όπως οι κατασκευές, ο τουριστικός τομέας, η οικιακή φροντίδα, η γεωργία και, ολοένα και περισσότερο, στην υγειονομική περίθαλψη και στην επιχειρηματικότητα. Ωστόσο, τέτοιες συνεισφορές συχνά δεν αναγνωρίζονται, καθώς επισκιάζονται από την ανησυχία του κοινού και την πολιτική πίεση. Το πιο ορατό σημείο πίεσης είναι η σταθερή αύξηση των αιτήσεων ασύλου (αν και τον τελευταίο χρόνο, οι αριθμοί ήταν σημαντικά χαμηλοί), λόγω των γεωπολιτικών εξελίξεων της γύρω περιοχής. Τα υψηλά ποσοστά εισροής, σε συνδυασμό με τις γραφειοκρατικές καθυστερήσεις και την περιορισμένη ικανότητα υποδοχής, έχουν ασκήσει σημαντική πίεση στις υπηρεσίες στέγασης, εκπαίδευσης και υγειονομικής περίθαλψης.

Οι τοπικές αντιλήψεις αντικατοπτρίζουν αυτή την ένταση. Οι αυτόχθονες Κύπριοι, ειδικά σε υπερφορτωμένες αστικές γειτονιές , εκφράζουν φόβους για τον ανταγωνισμό στην εργασία, την πολιτισμική αλλαγή και την ασφάλεια. Περιπτώσεις διακρίσεων, αντίδρασης της κοινότητας και στοχευμένης βίας εναντίον καταστημάτων που ανήκουν σε μετανάστες έχουν καταγραφεί τα τελευταία χρόνια. Από την άλλη πλευρά, οι μετανάστες αναφέρουν ότι αισθάνονται αποκλεισμένοι, ενώ παρουσιάζονται λανθασμένα, συχνά απεικονίζονται ως «απειλές» αντί για γείτονες, συνάδελφοι ή συμμαθητές.

Η ιστορική μνήμη της Κύπρου περιπλέκει αυτήν την εικόνα. Η εμπειρία του ίδιου του νησιού με τον εκτοπισμό —περισσότεροι από 200.000 εσωτερικά εκτοπισμένοι από το 1974— προσφέρει τόσο μια κληρονομιά ενσυναίσθησης όσο και ένα προειδοποιητικό πρίσμα. Παρόλο που οι περισσότεροι Κύπριοι έχουν την εμπειρία να γνωρίζουν πώς είναι να χάνεις το σπίτι και την αίσθηση του ανήκειν, ορισμένοι φοβούνται ακόμη και ότι τα τρέχοντα πρότυπα μετανάστευσης θα μπορούσαν να εμβαθύνουν τα υπάρχοντα χάσματα ή τον κορεσμό του εθνικού συστήματος.

Παρ ‘όλα αυτά, η όλη κατάσταση είναι πιο περίπλοκη. Η μετανάστευση δεν έχει οδηγήσει σε κατάρρευση της κοινωνικής τάξης. Έχει αναδείξει ότι υπάρχουν καθυστερήσεις σε εθνικά σχέδια ένταξης στην Κύπρο, στο συντονισμό υπηρεσιών, ακόμη και στην επικοινωνία με τους ανθρώπους. Μια πρόσφατη δημοσίευση του Ευρωβαρόμετρου, σημειώνει ότι η παραπληροφόρηση, σε αντίθεση με την πραγματική εμπειρία, ήταν ο μεγαλύτερος προγνωστικός παράγοντας των αντιμεταναστευτικών στάσεων μεταξύ των Κυπρίων ερωτηθέντων.

Αυτή η παρατήρηση θέτει ένα κρίσιμο ερώτημα: πώς αντιδρά ο τοπικός πληθυσμός στη μετανάστευση; Διαχειριζόμαστε την ποικιλομορφία ως πρόβλημα που πρέπει να περιοριστεί ή ως πραγματικότητα που πρέπει να διαμορφώσουμε από κοινού; Επιτρέπουμε στον φόβο να κυριαρχήσει στη συζήτηση ή επενδύουμε σε εναλλακτικές λύσεις που θα ήταν ωφέλιμες για όλους τους κατοίκους;

Οι σπόροι μιας πιο συμπεριληπτικής Κύπρου έχουν ήδη φανεί σε διαφορετικά επίπεδα σε πολλούς δήμους, ΜΚΟ και σχολεία. Τα μαθήματα ξένων γλωσσών, οι προσπάθειες πολιτισμικής διαμεσολάβησης και οι πρωτοβουλίες με επικεφαλής τους νέους δημιουργούν θύλακες κοινωνικής αρμονίας. Ωστόσο, ελλείψει ενός συντονισμένου και επαρκώς χρηματοδοτούμενου εθνικού πλαισίου, τέτοιες πρωτοβουλίες μπορεί να είναι κατακερματισμένες, προσωρινές και απομονωμένες.

Είναι σημαντικό να συνειδητοποιήσουμε αυτό το υπόβαθρο – όχι για να αποδώσουμε ευθύνες, αλλά για να καθορίσουμε το έργο που έχουμε μπροστά μας. Η κοινωνική συνοχή δεν μπορεί να αναδυθεί όπου τα συστήματα είναι υπερβολικά επιβαρυμένα και οι αφηγήσεις πολωμένες. Πρέπει να οικοδομηθεί σκόπιμα, με πολιτικές που προσδιορίζουν τους μετανάστες όχι ως ομοιογενή ομάδα, αλλά ως εργαζόμενους, γονείς, γείτονες και πιθανούς συνδημιουργούς του κοινού μέλλοντος της Κύπρου.

Κοινή Ευθύνη στην Πράξη

Η οικοδόμηση κοινωνικής συνοχής στην Κύπρο απαιτεί μια συντονισμένη, πολυεπίπεδη προσέγγιση που θα περιλαμβάνει κάθε στρώμα της κοινωνίας – από τους εθνικούς θεσμούς έως τους απλούς ανθρώπους. Θεωρείται ως κοινή ευθύνη, η οποία ερμηνεύεται ως συλλογική δράση μεταξύ πολλών ενδιαφερόμενων μερών:

Κρατική ηγεσία και εθνική πολιτική: Η κυπριακή κυβέρνηση έχει αναγνωρίσει τον επείγοντα χαρακτήρα της κοινωνικής ένταξης. Ωστόσο, ενώ ανακοίνωσε ένα Εθνικό Σχέδιο Δράσης για την Ένταξη (2024–2026) το οποίο περιελάμβανε 50 σημεία δράσης σε πέντε βασικούς πυλώνες, με επίκεντρο την πρόσβαση στην εκπαίδευση, την απασχόληση, τις υπηρεσίες υγείας, τη στέγαση και την ενεργό συμμετοχή, το σχέδιο παραμένει αδημοσίευτο και αναμένει την επίσημη έγκριση της κυβέρνησης. Μπορεί να υποστηριχθεί ότι υπάρχει ένα αισθητό χάσμα μεταξύ της αναγνώρισης της πρόκλησης και της εφαρμογής συντονισμένων λύσεων.

Τοπικοί Θεσμοί: τίθεται το ερώτημα σχετικά με τον ρόλο των τοπικών αρχών. Όλα τα εμπλεκόμενα μέρη αναγνωρίζουν τον ρόλο τους στην ολοκλήρωση, ωστόσο, η Τοπική Αυτοδιοίκηση, δεν διαθέτει ούτε τους απαραίτητους πόρους, ούτε μια μακροπρόθεσμη στρατηγική. Η ενσωμάτωση των εθνικών πολιτικών με τις τοπικές πραγματικότητες απαιτεί περισσότερα από μια απλή γραφειοκρατία. Χρειάζεται συνεχής επένδυση, ανάπτυξη ικανοτήτων και συντονισμό μεταξύ των φορέων.

Δράσεις της Πρώτης Γραμμής: Τα Κέντρα miHUB , που συγχρηματοδοτούνται από το AMIF και λειτουργούν στη Λευκωσία, την Αμμόχωστο , τη Λεμεσό, τη Λάρνακα και την Πάφο, προσφέρουν βασικές υπηρεσίες όπως νομική συμβουλευτική, ψυχοκοινωνική υποστήριξη και επαγγελματικό προσανατολισμό σε υπηκόους τρίτων χωρών. Τα κέντρα χρησιμεύουν επίσης ως γέφυρες με τοπικούς θεσμούς, βελτιώνοντας τον συντονισμό και την παρακολούθηση υποθέσεων. Πρόσθετες πρωτοβουλίες περιλαμβάνουν έργα και προγράμματα με επικεφαλής ΜΚΟ, όπως το «Γεια Χαρά», που προωθούν την εκμάθηση της ελληνικής γλώσσας για τους μετανάστες. Ενώ αυτές οι πρωτοβουλίες μπορεί να φαίνονται μέτριες, είναι συχνά πιο αποτελεσματικές στην ενίσχυση της εμπιστοσύνης από ό,τι οι αφηρημένες πολιτικές.

Ο Ρόλος του Ιδιωτικού Τομέα: Οι εργοδότες και τα συνδικάτα φέρουν επίσης κρίσιμο μερίδιο ευθύνης. Οι δίκαιες πρακτικές πρόσληψης, η προστασία των εργασιακών δικαιωμάτων και οι συμπεριληπτικές κουλτούρες στον χώρο εργασίας είναι ζωτικής σημασίας για τη μακροπρόθεσμη ένταξη. Οι μετανάστες υπερεκπροσωπούνται σε χαμηλά αμειβόμενους, επισφαλείς τομείς, ωστόσο, με επαρκή υποστήριξη, μπορούν επίσης να είναι επιχειρηματίες, διευθυντές και καινοτόμοι. Αρκετές επιχειρήσεις στην Κύπρο ήδη πρωτοστατούν – ξενοδοχεία που συνδυάζουν νέους μετανάστες εργαζομένους με έμπειρο τοπικό προσωπικό, δημιουργώντας σχέσεις καθοδήγησης που ωφελούν τόσο την παραγωγικότητα όσο και την αρμονία στον χώρο εργασίας, ή κατασκευαστικές εταιρείες που προσφέρουν προγράμματα μαθητείας για νεοεισερχόμενους.

Ατομικές Ενέργειες και Καθημερινές Αλληλεπιδράσεις: οι μεμονωμένοι κάτοικοι έχουν έναν ρόλο να διαδραματίσουν. Μια απλή συζήτηση στην αγορά, η βοήθεια προς έναν γείτονα να εξυπηρετηθεί σε μια κρατική υπηρεσία ή η αλλαγή ενός στερεότυπου σε ένα οικογενειακό δείπνο είναι μικρές πράξεις που χτίζουν γέφυρες. Η ένταξη ξεκινά από την καθημερινή ζωή. Οι μετανάστες, από την πλευρά τους, επωμίζονται επίσης ευθύνες: την εκμάθηση της γλώσσας, την κατανόηση των τοπικών κανόνων και την αλληλεπίδραση με την κοινωνία υποδοχής. Η κοινή ευθύνη δεν σημαίνει ίσο βάρος – σημαίνει αμοιβαία δέσμευση για ένα κοινό μέλλον.

Αν η Κύπρος πρόκειται να ευδοκιμήσει ως μια συνεκτική και ανθεκτική κοινωνία, η προσέγγισή στην ένταξη πρέπει να αντικατοπτρίζει αυτό το ήθος της κοινής ευθύνης.

Εμπόδια στην Κοινωνική Συνοχή

Ενώ έχει σημειωθεί πρόοδος σε ορισμένους τομείς της ένταξης των μεταναστών, πολλά διαρθρωτικά, νομικά, οικονομικά και πολιτιστικά εμπόδια εξακολουθούν να υπονομεύουν την κοινωνική συνοχή στην Κύπρο. Αυτές οι προκλήσεις είναι αλληλένδετες και, εάν δεν αντιμετωπιστούν, κινδυνεύουν να εμβαθύνουν τις διαιρέσεις και να τροφοδοτήσουν την αμοιβαία δυσαρέσκεια.

Νομικά και Πολιτικά Εμπόδια: Ένα από τα πιο πιεστικά εμπόδια είναι η μακρά και αβέβαιη διαδικασία ασύλου. Από το 2024, ο μέσος χρόνος αναμονής για την έκδοση απόφασης σχετικά με τις αιτήσεις ασύλου έχει υπολογισθεί ότι κυμαίνεται μεταξύ του ενός και εννέα μηνών. Αυτή η καθυστέρηση αφήνει χιλιάδες ανθρώπους σε νομικό αδιέξοδο, ανίκανους να εργαστούν, να σχεδιάσουν το μέλλον ή να έχουν πρόσβαση σε βασικές υπηρεσίες. Ακόμη και όσοι λαμβάνουν προστασία αντιμετωπίζουν συχνά περιορισμένα δικαιώματα σε σύγκριση με άλλους νόμιμους κατοίκους, ιδίως στη στέγαση και την υγειονομική περίθαλψη. Η νομική διάκριση μεταξύ διαφορετικών κατηγοριών μεταναστών, ορισμένοι άνθρωποι μπορούν να εργαστούν αμέσως, άλλοι πρέπει να περιμένουν μήνες και ορισμένοι δεν μπορούν να εργαστούν καθόλου, ακόμη και όταν έχουν πολύτιμες δεξιότητες, δημιουργεί κατακερματισμένα δικαιώματα και υπηρεσίες. Αυτή η πολυπλοκότητα συγχέει τόσο τους παρόχους υπηρεσιών όσο και το κοινό, συμβάλλοντας σε παρεξηγήσεις και αποκλεισμό.

Οικονομική Ανισότητα και Διαχωρισμός στην Αγορά Εργασίας: Οι μετανάστες στην Κύπρο εκπροσωπούνται δυσανάλογα σε χαμηλά αμειβόμενες, ανασφαλείς και συχνά εκμεταλλευτικές θέσεις εργασίας, ιδίως σε τομείς όπως η γεωργία, η φιλοξενία, οι οικιακές εργασίες και οι κατασκευές. Πολλοί έχουν ελάχιστες ευκαιρίες να εξελιχθούν, ακόμη και όταν διαθέτουν υψηλό επίπεδο εκπαίδευσης ή επαγγελματικής εμπειρίας. Οι διακρίσεις στην πρόσληψη, η έλλειψη αναγνώρισης δεξιοτήτων και τα γλωσσικά εμπόδια ενισχύουν περαιτέρω αυτήν την οικονομική περιθωριοποίηση. Αυτό όχι μόνο περιορίζει τις δυνατότητες των μεταναστών, αλλά και τροφοδοτεί την κοινή αντίληψη ότι «ανταγωνίζονται άδικα» για πόρους, δημιουργώντας δυσαρέσκεια μεταξύ των Κυπρίων με χαμηλό εισόδημα που αντιμετωπίζουν παρόμοιες δυσκολίες.

Στέγαση και Αστικός Διαχωρισμός: Η πρόσβαση σε ασφαλή και οικονομικά προσιτή στέγαση είναι ένα άλλο σημαντικό ζήτημα. Οι οικογένειες μεταναστών -ιδίως οι αιτούντες άσυλο και τα άτομα χωρίς έγγραφα- συχνά ζουν σε υπερπλήρη, κατώτερα πρότυπα διαμερίσματα ή σε διαχωρισμένες γειτονιές με περιορισμένες υποδομές. Αυτός ο χωρικός διαχωρισμός μειώνει τις ευκαιρίες για διαπολιτισμική επαφή και ενισχύει τις αφηγήσεις του «εμείς εναντίον αυτών». Η κοινωνική στέγαση παραμένει σπάνια και οι πολιτικές ένταξης δεν έχουν ακόμη αντιμετωπίσει σοβαρά την άρση του διαχωρισμού στις κατοικίες.

Γλωσσικά Κενά: Ενώ η εκμάθηση γλωσσών αποτελεί ακρογωνιαίο λίθο της ένταξης, η συστηματική γλωσσική κατάρτιση για ενήλικες παραμένει ανεπαρκώς ανεπτυγμένη στην Κύπρο. Τα δημόσια χρηματοδοτούμενα μαθήματα ελληνικών ή αγγλικών είναι περιορισμένα σε διαθεσιμότητα, χρονοδιάγραμμα και διάρκεια, γεγονός που δυσχεραίνει τη συμμετοχή των εργαζόμενων ενηλίκων ή των φροντιστών.

Πολιτισμικά Κενά: Οι πολιτισμικές παρεξηγήσεις, οι θρησκευτικές διαφορές και οι άγνωστοι κοινωνικοί κανόνες μπορούν επίσης να λειτουργήσουν ως αόρατα τείχη. Χωρίς δομημένες ευκαιρίες για αλληλεπίδραση —ειδικά μεταξύ των νέων— αυτά τα κενά επιμένουν, συχνά ερμηνευόμενα ως έλλειψη προθυμίας για ενσωμάτωση και από τις δύο πλευρές.

ΜΜΕ και πολιτική ρητορική : Οι εντυπωσιακοί τίτλοι, οι απανθρωπιστικοί όροι και οι παραπλανητικές αναφορές κυριαρχούν συχνά στον δημόσιο λόγο, παρουσιάζοντας τους μετανάστες ως ένα μονολιθικό «πρόβλημα» ή απειλή.

Έλλειψη Συντονισμένων Υπηρεσιών: Πολλές προσπάθειες ένταξης στην Κύπρο παραμένουν βασισμένες σε έργα, κατακερματισμένες και ασυντόνιστες. Ενώ η κοινωνία των πολιτών διαδραματίζει ζωτικό ρόλο, οι πρωτοβουλίες της συχνά λειτουργούν μεμονωμένα, χωρίς στρατηγική ευθυγράμμιση με την εθνική πολιτική.

Αποδεδειγμένες Στρατηγικές και Εργαλεία για την Ένταξη

Παρά τις πολυάριθμες προκλήσεις, η Κύπρος δεν ξεκινά από το μηδέν. Σε δήμους, σχολεία, επιχειρήσεις και κοινοτικούς οργανισμούς, υπάρχουν πολλές υποσχόμενες πρωτοβουλίες, που δείχνουν ότι η κοινωνική συνοχή είναι εφικτή, όταν προσεγγίζεται συνειδητά. Αυτές οι στρατηγικές όχι μόνο προάγουν την ένταξη των μεταναστών, αλλά και ενισχύουν τον κοινωνικό ιστό για όλους.

Διαπολιτισμικό Συμβούλιο Λεμεσού: η συγκεκριμένη δημοτική πρωτοβουλία φέρνει κοντά εκπροσώπους από διαφορετικές κοινότητες για να συμβουλευτούν σχετικά με τις τοπικές πολιτικές και να οργανώσουν εκδηλώσεις, γεγονός που τιμά την πολυπολιτισμική πραγματικότητα της Κύπρου.

Συστήματα Φιλίας και Πρωτοβουλίες Καθοδήγησης: Στη Λεμεσό, το πρόγραμμα «Καλώς ήρθες γείτονα» φέρνει σε επαφή τους νεοαφιχθέντες με τοπικές οικογένειες για μηνιαίες συναντήσεις για καφέ. Αυτό που ξεκινά ως βοήθεια προς κάποιον να πλοηγηθεί στο σύστημα λεωφορείων, συχνά εξελίσσεται σε γνήσιες φιλίες, με τα παιδιά να γίνονται συντρόφια στο παιχνίδι και τις οικογένειες να μοιράζονται γιορτές.

Κοινά Κοινοτικά Έργα: Οι περιβαλλοντικοί καθαρισμοί, τα έργα αστικής κηπουρικής και οι αποκαταστάσεις πολιτιστικής κληρονομιάς έχουν αναδειχθεί ως ουδέτεροι, προσανατολισμένοι σε συγκεκριμένους σκοπούς χώροι συνεργασίας.

Διαπολιτισμική Εκπαίδευση και Αντιρατσιστική Παιδαγωγική: Τα σχολεία είναι από τις πιο ισχυρές μηχανές κοινωνικής συνοχής. Αρκετά σχολεία σε Λευκωσία και Λεμεσό έχουν εφαρμόσει διαπολιτισμικά προγράμματα σπουδών και αντιρατσιστική εκπαίδευση για εκπαιδευτικούς με την υποστήριξη του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου Κύπρου.

Πρωτοβουλίες του Κόμβου Απασχολησιμότητας: Πιλοτικά προγράμματα όπως το «AMIL» από την CODECA, που συγχρηματοδοτούνται από το AMIF, το miHuB και τοπικές ΜΚΟ, παρέχουν επαγγελματική κατάρτιση, συμβουλευτική σταδιοδρομίας και εργαστήρια ψηφιακού γραμματισμού για μετανάστες και πρόσφυγες.

Υποστήριξη Επιχειρηματικότητας: Αρκετές ΜΚΟ (π.χ. Caritas Cyprus, Cyprus Refugee Council, Generation for Change) και πρωτοβουλίες που υποστηρίζονται από δωρητές προσφέρουν νομικές συμβουλές και καθοδήγηση για την ανάπτυξη επιχειρήσεων σε επιχειρήσεις με επικεφαλής μετανάστες. Αυτές οι προσπάθειες δημιουργούν θέσεις εργασίας, ενισχύουν την αξιοπρέπεια και αμφισβητούν αφηγήσεις εξάρτησης.

Κοινωνικά Δίκτυα για Διαπολιτισμικό Διάλογο: Νέοι στην Κύπρο έχουν χρησιμοποιήσει δημιουργικά το Instagram, το TikTok και το YouTube για να μοιραστούν διαπολιτισμικές εμπειρίες —από ανταλλαγές συνταγών μέχρι περιηγήσεις στη γειτονιά— ενισχύοντας την προβολή και την οικειότητα.

Για να συμμετάσχετε σε υπάρχοντα προγράμματα ή να ξεκινήσετε παρόμοιες πρωτοβουλίες στην περιοχή σας, επικοινωνήστε με τα Κέντρα miHUB.

Αυτές οι στρατηγικές υπογραμμίζουν μια βασική ιδέα: η ένταξη δεν αφορά απλώς την προσαρμογή των μεταναστών στην κοινωνία υποδοχής. Πρόκειται για αμοιβαίο μετασχηματισμό, όπου οι θεσμοί γίνονται πιο συμπεριληπτικοί, οι κοινότητες γίνονται πιο διασυνδεδεμένες και τα άτομα βρίσκουν κοινό σκοπό στην ποικιλομορφία.

Προς ένα Κοινό Μέλλον

Η κοινωνική συνοχή δεν είναι πολυτέλεια· είναι αναγκαιότητα. Στην Κύπρο σήμερα, όπου οι δημογραφικές μεταβολές τέμνονται με την ιστορική μνήμη, την οικονομική και γεωπολιτική αβεβαιότητα, το ερώτημα δεν είναι πλέον αν ζούμε σε μια ποικιλόμορφη κοινωνία, αλλά σε ποιο βαθμό ζούμε καλά σε μια ποικιλόμορφη κοινωνία;

Η ένταξη δεν αφορά μόνο την κοινωνική αποδοχή. Πρόκειται για την ισότιμη πρόσβαση σε ευκαιρίες. Οι μετανάστες πρέπει να έχουν τα εργαλεία και την υποστήριξη για να εισέλθουν στην αγορά εργασίας: επαγγελματική κατάρτιση, γλωσσική υποστήριξη, αναγνώριση δεξιοτήτων και επιχειρηματικότητα. Όταν οι μετανάστες έχουν τη δυνατότητα να εργάζονται και να συνεισφέρουν, η τοπική οικονομία ωφελείται επίσης μέσω νέων δεξιοτήτων, καινοτομίας και αυξημένων φορολογικών εισφορών.

Το αποτέλεσμα της αποτυχημένης ολοκλήρωσης είναι η απώλεια όλων: αυξάνονται οι κοινωνικές εντάσεις, χάνεται το οικονομικό δυναμικό και μειώνονται οι δημοκρατικές αξίες. Όταν όμως η κοινωνική συνοχή αποτελεί προτεραιότητα, με τη θέσπιση πολιτικών που ενσωματώνουν όλους, την τοπική συμμετοχή, την υπεύθυνη επικοινωνία και τις καθημερινές πρακτικές αλληλεγγύης, ολόκληρες κοινότητες ακμάζουν.

Γι’ αυτό η κοινωνική συνοχή με τους μετανάστες αποτελεί κοινή ευθύνη. Η δυνατότητα ένταξης δεν μπορεί να αφεθεί στην ευθύνη των μεταναστών και δεν μπορεί να υλοποιηθεί μόνο με δηλώσεις πολιτικής. Για να οικοδομήσουμε μια πραγματικά συνεκτική Κύπρο, πρέπει:

• Να αναπτύξουν πολιτικές χωρίς αποκλεισμούς που αναγνωρίζουν τα διαφορετικά προφίλ των μεταναστών και αντιμετωπίζουν τις μακροπρόθεσμες ανάγκες ένταξης.
• Ενίσχυση της συνεργασίας μεταξύ των εθνικών και τοπικών αρχών, της κοινωνίας των πολιτών και των οργανώσεων με επικεφαλής τους μετανάστες.
• Διασφαλίστε ότι οι φωνές των μεταναστών αποτελούν μέρος των διαδικασιών λήψης αποφάσεων — όχι μόνο ως ωφελούμενων, αλλά και ως ενεργών πολιτών.
• Αντιμετωπίστε την παραπληροφόρηση και τον φόβο μέσω εκστρατειών ευαισθητοποίησης και διαπολιτισμικού διαλόγου.

Οι ευκαιρίες είναι πραγματικές. Η Κύπρος έχει πρόσβαση σε ευρωπαϊκά κονδύλια, δοκιμασμένα μοντέλα και αυξανόμενη εμπειρογνωμοσύνη στον τομέα της ένταξης. Η πολιτική βούληση έχει δηλωθεί· τα εργαλεία είναι διαθέσιμα. Αυτό που χρειάζεται τώρα είναι διαρκής, συλλογική δράση — δράση που να περιλαμβάνει τις φωνές των ίδιων των μεταναστών ως συν-σχεδιαστών του κοινού μας μέλλοντος.

Τι μπορείτε λοιπόν να κάνετε σήμερα;

• Ως άτομο : Αυτή την εβδομάδα, μάθετε να λέτε «γεια» και «ευχαριστώ» στα Αραβικά, τα Ουρντού ή σε άλλη γλώσσα που ακούτε στη γειτονιά σας. Χρησιμοποιήστε αυτές τις λέξεις όταν συναντάτε κάποιον. Θα εκπλαγείτε από το πόσο σημαίνει για αυτόν ένας απλός χαιρετισμός στη μητρική γλώσσα κάποιου.
• Ως μέλος της κοινότητας : Παρακολουθήστε μια διαπολιτισμική εκδήλωση αυτόν τον μήνα. Πολλές διοργανώνονται από δήμους και τοπικούς οργανισμούς—επισκεφθείτε την ιστοσελίδα ή τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης του τοπικού συμβουλίου σας.
• Ως πολίτης : Την επόμενη φορά που θα ακούσετε κάποιον να επαναλαμβάνει ένα στερεότυπο για τους μετανάστες, αναφέρετέ το ευγενικά σε αυτό. Ρωτήστε τους τοπικούς σας εκπροσώπους ποια συγκεκριμένη υποστήριξη ένταξης υπάρχει στην περιοχή σας.

Κάθε πράξη μετράει. Κάθε φωνή μετράει. Γιατί τελικά, το πραγματικό ερώτημα δεν είναι αν η Κύπρος μπορεί να φιλοξενήσει την ποικιλομορφία, αλλά αν μπορεί να ευδοκιμήσει σε αυτήν.

Στέφανος Σπανέας

Αναπληρωτής Καθηγητής Κοινωνικής Εργασίας

Πανεπιστήμιο Λευκωσίας